Om problemen tijdig te signaleren moet je op de volgende aspecten letten:
- Gebruikt de cliënt medicatie volgens voorschrift?
- Is de cliënt tevreden met de huidige medicatie?
- Zijn er problemen met gebruik of beheer van de medicatie?
- Is er sprake van bijwerkingen?
- Heeft de cliënt de bijwerkingen gemeld bij de arts of apotheker?
- Is sprake van zelfzorgmedicatie?
- Is de cliënt de afgelopen periode gevallen?
Medicatieontrouw
Het merendeel van verpleegkundigen en verzorgenden (85%) krijgt dagelijks of af en toe te maken met cliënten die hun medicijnen niet goed gebruiken. Dit blijkt uit een onderzoek van Nivel en V&VN (2017). Ook als de cliënt zelf het medicatiebeheer doet, heeft de zorgmedewerker een signalerende taak of de cliënt goed met de medicatie omgaat. Signalen voor medicatieontrouw zijn bijvoorbeeld:
- Cliënt neemt medicatie niet op tijd in
- Vergeet medicatie in te nemen
- Is het overzicht kwijt
- Haalt niet tijdig nieuwe medicatie bij apotheek
- Heeft weerstand tegen gebruik van medicatie
- Zegt dat medicatie niet helpt
Lees de tips voor zorgmedewerkers bij medicatieontrouw
Signaleren van problemen in het medicatieproces
Op alle momenten in het medicatieproces – van voorschrijven tot en met toedienen, kunnen zich problemen voordoen. Iedereen in het proces heeft een verantwoordelijkheid om problemen te signaleren en deze te bespreken met die ander of met een leidinggevende die het dan kan oppakken. Om problemen tijdig te signaleren kun je bijvoorbeeld letten op:
Beheer van de medicatie
- Kan de cliënt zelf nog de medicatie beheren?
- Of zijn er problemen en moet een professional het overnemen?
- Zijn afspraken over het medicijnbeheer duidelijk vastgelegd in het zorgdossier en ook bekend bij arts en apotheker?
Tussentijdse wijziging in GDS
- Zijn er goede afspraken tussen zorgorganisatie en apotheek over tussentijdse wijziging in GDS / medicatierollen?
- Wordt volgens die afspraken gewerkt?
Opslag en beheer (intramuraal)
- Zijn er duidelijke afspraken over opslag, beheer, retour van medicatie?
- Wordt volgens de afspraken gewerkt?
- Zijn de faciliteiten op orde?
Gereedmaken
- Kunnen de medicijnen ongestoord worden klaargemaakt?
- Is bekend of bepaalde medicijnen mogen worden gemalen?
- Zijn er goede hulpmiddelen voor malen?
Toediening
- Is er een actuele toedienlijst?
- Zijn er duidelijke afspraken over het verwerken van wijzigingen van medicatie in de avond, nacht en weekend?
- Wordt er zo gewerkt?
Periodieke beoordeling
- Wordt het medicatiegebruik door de cliënt periodiek beoordeeld door arts en apotheek?
- Wordt de informatie van de cliënt, mantelzorger en zorgmedewerker hierbij betrokken?
Leg de bevindingen vast in het zorgdossier en geef problemen door aan de eerstverantwoordelijke. Fouten dienen gemeld te worden volgens de procedure in de organisatie. Ga bij fouten in de toediening ook na of de arts geraadpleegd moet worden.
Specifieke bijwerkingen
Als zorgmedewerkers moeten letten op specifieke bijwerkingen, moet de arts deze bijwerkingen en aandachtspunten duidelijk in het zorgdossier zetten. Daarnaast ben je ook zelf verantwoordelijk voor het signaleren van bijwerkingen. Zorg dat je voldoende weet over medicijnen, werking en bijwerkingen. Informatie hierover staat in de bijsluiter, het Farmacotherapeutisch Kompas en op Apotheek.nl. Op de website van het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb kun je informatie over bijwerkingen vinden.
Signaleringsinstrument voor thuiszorgmedewerkers
Voor thuiszorgmedewerkers is een speciaal signaleringsinstrument ontwikkeld om medicatieproblemen ‘achter de voordeur’ vroegtijdig op te sporen of te voorkomen: het Rodevlaggeninstrument (website) in de vorm van een app. Het instrument is gemaakt voor de thuiszorg, maar kan ook voor zorginstellingen (met enkele aanpassingen) heel bruikbaar zijn.
Deze film voor de praktijk laat zien hoe het instrument werkt.
https://youtu.be/EGNUnl3aXTg
Van het Rodevlaggeninstrument bestaat niet alleen een papieren versie, maar ook een app.De app maakt het gebruik van het Rodevlaggeninstrument nog gemakkelijker. Met één druk op de knop kunnen thuiszorgmedewerkers (of mantelzorgers) aan de zorgmedewerker waarnemingen doorgeven over geneesmiddelengebruik of lichamelijke klachten die kunnen wijzen op een medicatieprobleem (‘rode vlag’). Ook kunnen ze via een beveiligde verbinding foto’s meesturen, bijvoorbeeld van een wondje. De zorgmedewerker bepaalt of de informatie moet worden gedeeld met apotheker of huisarts.
Voordat de app kan worden gebruikt, moet een thuiszorgorganisatie werkafspraken maken met apotheker(s) en huisarts(en) en de app aan het cliëntensysteem laten koppelen. De Rode Vlaggen App is ontwikkeld door stichting Health Code. Meer informatie vind je op hun website. De app werkt met een licentiesysteem gebaseerd op het aantal cliënten. Lees meer over het onderzoeksproject Medicatie achter de voordeur van de Hogeschool Utrecht.
Video
De MeanderGroep maakte een korte praktische video (2 min.) over het herkennen en voorkomen van medicatieveiligheid
https://youtu.be/5-1V_SMprJc