De Wet zorg en dwang heeft als doel cliënten met dementie of een verstandelijke beperking te beschermen tegen de nadelen van onvrijwillige zorg. Het uitgangspunt van de Wet zorg en dwang is 'Nee, tenzij'. Dat wil zeggen dat onvrijwillige zorg, zoals het in deze wet heet, in principe níet mag worden toegepast, tenzij er sprake is van 'ernstig nadeel' (zie hieronder). Onvrijwillige zorg is een allerlaatste optie. Deze nieuwe wet vervangt de huidige Wet Bopz en geldt voor instellingen, zorg thuis, kleinschalige woonvormen en dagbesteding.
Wet zorg en dwang tijdens de coronacrisis
In deze periode waarin beperkende maatregelen worden geadviseerd vanwege het coronavirus en soms drastische maatregelen nodig zijn om risico’s voor kwetsbare cliënten te vermijden, blijft goed hulpverlenerschap voorop staan. Hierbij blijft het streven om zo veel als mogelijk oog te blijven houden voor het leveren van persoonsgerichte zorg.
Lees verder op de website Dwang in de zorg
Stappenplan
De Wet zorg en dwang gaat uit van een getrapt zorgmodel. Als het niet lukt om een vrijwillig alternatief te vinden, moet de zorgorganisatie een stappenplan doorlopen waarbij de situatie goed wordt geanalyseerd, alternatieven in een multidisciplinair team worden bekeken, en (externe) deskundigheid wordt ingeschakeld om mee te denken. Dit stappenplan is erop gericht om onvrijwillige zorg te voorkomen.
Bekijk het Stappenplan Wet zorg en dwang (pdf, jan. 2021) van ActiZ/VGN.
Wat is onvrijwillige zorg?
Er is sprake van zorg als een cliënt of zijn vertegenwoordiger níet instemt met zorg of waartegen de client zich verzet:
- toedienen vocht, voeding en medicatie, medische handelingen en therapeutische maatregelen;
- beperking van bewegingsvrijheid (ook fixatie);
- insluiten (ook separatie);
- uitoefenen van toezicht op de cliënt (ook toezichthoudende domotica);
- onderzoek van kleding of lichaam;
- onderzoek van de woon- of verblijfsruimte op middelen die het gedrag beïnvloeden (drugs) en op gevaarlijke voorwerpen;
- controle op drugs;
- beperking van vrijheid om het eigen leven in te richten, waardoor de cliënt iets moet doen of laten;
- beperking in het recht op het ontvangen van bezoek.
Voor de toepassing van onvrijwillige zorg in de thuiszorg of ambulante zorg gelden aanvullende eisen. Lees meer hierover bij Onvrijwillige zorg in de thuiszorg.
Alleen bij 'ernstig nadeel' - wat is dat?
Onvrijwillige zorg mag volgens de Wet zorg en dwang in principe níet worden toegepast, tenzij er sprake is van 'ernstig nadeel'. Onder 'ernstig nadeel' wordt het volgende verstaan:
- de cliënt brengt zichzelf of anderen in levensgevaar,
- de cliënt brengt ernstig lichamelijk letsel toe,
- de cliënt brengt ernstige psychische, materiële, immateriële of financiële schade toe,
- verwaarlozing of ‘maatschappelijk teloorgang van de cliënt of andere;
- de veiligheid van de cliënt wordt bedreigd;
- cliënt roept met hinderlijk gedrag deagressie van anderen op;
- de algemene veiligheid van personen of goederen is in gevaar.
Meer informatie over Wet zorg en dwang
- Website Dwang in de zorg van het Ministerie van VWS
- Voor de gehandicaptensector: in eenvoudige taal de Wet zorg en dwang uitgelegd voor mensen met een verstandelijke beperking en hun naasten: Brochure Wet zorg en dwang (pdf, apr 2019)
- Antwoorden op 75 vragen over de nieuwe wet, samengesteld door ActiZ en de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland. De factsheet is gemaakt voor de gehandicaptenzorg, maar ook heel bruikbaar voor de ouderenzorg. Factsheet Zorg en dwang (pdf, sept. 2020)
Kwaliteitscriteria
Bij de toepassing van onvrijwillige zorg is van belang dat:
- De situatie is geanalyseerd.
- De zorgvorm is vastgesteld na overleg met cliënt, omgeving, specifieke deskundigen en relevante disciplines conform de eisen van het stappenplan
- Er is aantoonbaar gezocht naar vrijwillige alternatieven.
- De onvrijwillige zorg vorm voldoen aan de criteria van proportionaliteit, subsidiariteit en effectiviteit.
- Proportionaliteit: de zorgvorm staat in redelijke verhouding tot het doel van de toepassing.
- Subsidiariteit: de minst ingrijpende zorgvorm wordt ingezet.
- Effectiviteit: het middel moet het beoogde doel bereiken en niet langer duren dan noodzakelijk.
- De onvrijwillige zorg wordt geëvalueerd conform het stappenplan of eerder indien nodig.
- Er is een rapportage en verantwoording vastgelegd in het zorg- en ondersteuningsplan.