Toon zoekbalkToon menu

Kennisplein voor verpleging, verzorging, zorg thuis en eerste lijn
Zorg en dwang

Wat is onvrijwillige zorg?

De Wet zorg en dwang geldt vanaf 1 januari 2020. De bedoeling van de nieuwe Wet zorg en dwang is dat onvrijwillige zorg voor mensen met dementie of een verstandelijke beperking zo veel mogelijk wordt voorkomen. Alleen als het niet anders kan, mag onvrijwillige zorg worden toegepast. Van zorgprofessionals wordt verwacht dat zij op de hoogte zijn van de nieuwe werkwijze volgens de Wet zorg en dwang.

De Wet zorg en dwang heeft als doel cliënten met dementie of een verstandelijke beperking te beschermen tegen de nadelen van onvrijwillige zorg. Het uitgangspunt van de Wet zorg en dwang is 'Nee, tenzij'. Dat wil zeggen dat onvrijwillige zorg, zoals het in deze wet heet, in principe níet mag worden toegepast, tenzij er sprake is van 'ernstig nadeel' (zie hieronder). Onvrijwillige zorg is een allerlaatste optie. Deze nieuwe wet vervangt de huidige Wet Bopz en geldt voor instellingen, zorg thuis, kleinschalige woonvormen en dagbesteding.

Wet zorg en dwang tijdens de coronacrisis

In deze periode waarin beperkende maatregelen worden geadviseerd vanwege het coronavirus en soms drastische maatregelen nodig zijn om risico’s voor kwetsbare cliënten te vermijden, blijft goed hulpverlenerschap voorop staan. Hierbij blijft het streven om zo veel als mogelijk oog te blijven houden voor het leveren van persoonsgerichte zorg.
Lees verder op de website Dwang in de zorg

Stappenplan

De Wet zorg en dwang gaat uit van een getrapt zorgmodel. Als het niet lukt om een vrijwillig alternatief te vinden, moet de zorgorganisatie een stappenplan doorlopen waarbij de situatie goed wordt geanalyseerd, alternatieven in een multidisciplinair team worden bekeken, en (externe) deskundigheid wordt ingeschakeld om mee te denken. Dit stappenplan is erop gericht om onvrijwillige zorg te voorkomen.
Bekijk het Stappenplan Wet zorg en dwang (pdf, jan. 2021) van ActiZ/VGN.

Wat is onvrijwillige zorg? 

Er is sprake van zorg als een cliënt of zijn vertegenwoordiger níet instemt met zorg of waartegen de client zich verzet:

  • toedienen vocht, voeding en medicatie, medische handelingen  en therapeutische maatregelen;
  • beperking van bewegingsvrijheid (ook fixatie);
  • insluiten (ook separatie);
  • uitoefenen van toezicht op de cliënt (ook toezichthoudende domotica);
  • onderzoek van kleding of lichaam;
  • onderzoek van de woon- of verblijfsruimte op middelen die het gedrag beïnvloeden (drugs) en op gevaarlijke voorwerpen;
  • controle op drugs;
  • beperking van vrijheid om het eigen leven in te richten, waardoor de cliënt iets moet doen of laten;
  • beperking in het recht op het ontvangen van bezoek.

Voor de toepassing van onvrijwillige zorg in de thuiszorg of ambulante zorg gelden aanvullende eisen. Lees meer hierover bij Onvrijwillige zorg in de thuiszorg.

Alleen bij 'ernstig nadeel' - wat is dat?

Onvrijwillige zorg mag volgens de Wet zorg en dwang in principe níet worden toegepast, tenzij er sprake is van 'ernstig nadeel'. Onder 'ernstig nadeel' wordt het volgende verstaan:

  • de cliënt brengt zichzelf of anderen in levensgevaar,
  • de cliënt brengt ernstig lichamelijk letsel toe,
  • de cliënt brengt ernstige psychische, materiële, immateriële of financiële schade toe,
  • verwaarlozing of ‘maatschappelijk teloorgang van de cliënt of andere;
  • de veiligheid van de cliënt wordt bedreigd;
  • cliënt roept met hinderlijk gedrag deagressie van anderen op;
  • de algemene veiligheid van personen of goederen is in gevaar.

Meer informatie over Wet zorg en dwang

  • Website Dwang in de zorg van het Ministerie van VWS
  • Voor de gehandicaptensector: in eenvoudige taal de Wet zorg en dwang uitgelegd voor mensen met een verstandelijke beperking en hun naasten: Brochure Wet zorg en dwang (pdf, apr 2019)
  • Antwoorden op 75 vragen over de nieuwe wet, samengesteld door ActiZ en de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland. De factsheet is gemaakt voor de gehandicaptenzorg, maar ook heel bruikbaar voor de ouderenzorg. Factsheet Zorg en dwang (pdf, sept. 2020)

Kwaliteitscriteria

Bij de toepassing van onvrijwillige zorg is van belang dat: 

  • De situatie is geanalyseerd.
  • De zorgvorm is vastgesteld na overleg met cliënt, omgeving, specifieke deskundigen en relevante disciplines conform de eisen van het stappenplan
  • Er is aantoonbaar gezocht naar vrijwillige alternatieven.
  • De onvrijwillige zorg vorm voldoen aan de criteria van proportionaliteit, subsidiariteit en effectiviteit.
    • Proportionaliteit: de zorgvorm staat in redelijke verhouding tot het doel van de toepassing.
    • Subsidiariteit: de minst ingrijpende zorgvorm wordt ingezet.
    • Effectiviteit: het middel moet het beoogde doel bereiken en niet langer duren dan noodzakelijk.
  • De onvrijwillige zorg wordt geëvalueerd conform het stappenplan of eerder indien nodig.
  • Er is een rapportage en verantwoording vastgelegd in het zorg- en ondersteuningsplan.

Bron

Reageer op deze pagina

Wil je reageren op Zorg voor Beter? Lees dan eerst de spelregels door.



Reacties

Es 24/5/2023

Stel ene vrouw/man met beginnende dementie is 95 jaar, heeft structuur nodig.

Is vaak al vroeg wakker rond 7 uur en doet een middagdutje vanaf 13:00.
Mw/Dhr is snel moe door bloedarmoede en wilt ook savonds vroeg naar bed. Soms beld zij/hij om te plassen.
Zorg plan staat dat deze beste vrouw/man maar een uur mag op bed mag liggen. Nu regelmatig komt het voor dat deze beste vrouw/man nog niet uit bed wilt en nog even wilt blijven liggen. Ook bij stimuleren wilt hij/zij niet.
Collegas gaan haar/hem toch uit bed halen ook al word er door die persoon gemopperd.
Persoonlijk voel ik mij hier niet heel prettig bij.

Wat denken jullie hiervan??


Jess 16/3/2022

We hebben een cliënt die boterhammen eet tussen de middag en begeleiding heeft bepaald dat haar boter, en beleg in potjes gedaan wordt zodat ze niet zelf haar beleg en boter kan nemen. We zijn met 2 begeleider dus kunnen ook de keuze maken om naast haar te zitten en ze te helpen doseren.
Mijn mening is dat we het haar zelf laten doen met bijstand van begeleiding dan dat we dit afmeten want iedereen heeft een eigen beeld over hoeveel ze mag hebben. Wat denken jullie?


Sadeq 13/1/2022

We hebben een bewoner die minder kracht heeft in haar benen en zij heeft hoog risico op vallen. Zij gaat nu vaak opstaan. Mag zij vast gebonden worden op haar rolstoel?


Anneke 3/9/2019

Hallo,
Wij hebben in de huiskamer continue toezicht, is het dan verplicht om alle bewoners een bel te geven? Mag je als een bewoner misbruik maakt van de bel de bel afnemen als hij in de huiskamer is? of valt dit ook onder vrijheidsbeperking?


Mam 11/2/2019

Ik werk op kleinschalig wonen met dementerenden, als een cliënt zich in de nacht steeds aankleedt om op te staan, valt dan het afsluiten van de kasten of het uit zicht leggen van de kleding ook onder vrijheidsbeperking?

Functie VIG - EVV'er