De weg naar de Wzd

In de afgelopen 10 jaar is er groeiende aandacht geweest voor het terugdringen van vrijheidsbeperkende maatregelen in de ouderenzorg. Dit heeft geleid tot de invoering van de Wet zorg en dwang, die sinds 1 januari 2020 van kracht is. Deze wet vervangt de Wet Bopz.

Wet Bopz

Tot en met eind 2019 gold de Wet bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen, oftewel de Wet Bopz. Artikel 38 en artikel 39 van de Wet Bopz regelden de situaties waarin en de omstandigheden waaronder vrijheidsbeperking is toegestaan. Met als doel het gevaar, dat voortkomt uit de stoornis van de cliënt, weg te nemen. De wet gold met name voor cliënten met een psychiatrische stoornis, een (verstandelijke) handicap of dementerenden, die zichzelf of hun omgeving in gevaar kunnen brengen. De wet gaf handvatten om zo nodig maatregelen te treffen en de cliënt in zijn vrijheid te beperken om zichzelf of zijn omgeving te beschermen.

Kanttekeningen Bopz

Fysieke vrijheidsbeperking, zoals het gebruik van onrustbanden, mocht niet overal. De minister moest in gevallen waarin dit wel mocht een aanmerking maken. De zorgorganisatie kreeg dan een Bopz-aanmerking. De wet was uitsluitend van toepassing in Bopz-aangemerkte organisaties en gold ook voor sommige (gesloten) afdelingen in het verzorgingshuis. Door vele aanpassingen werd de Wet Bopz zeer complex. De wet werd niet altijd goed nageleefd. Bovendien werden er ook vrijheidsbeperkende maatregelen toegepast in zorgorganisaties die niet Bopz-aangemerkt zijn. Omdat de wet niet aansloot bij de praktijk, heeft het kabinet besloten de Wet Bopz te vervangen door een meer toekomstbestendige wet, de Wet zorg en dwang. Naast de Wet zorg en dwang is de Wet Bopz vervangen door de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg en de Wet forensische zorg.

Hoe verliep de overgang van Bopz naar Wet zorg en dwang?

Alle zorgaanbieders die onvrijwillige zorg verlenen, werden vermeld in een openbaar register.  Cliënten die al op grond van de Wet Bopz zijn opgenomen, moesten uiterlijk binnen 6 maanden een zorgplan krijgen dat volgens de Wzd is opgesteld. Zolang dat nieuwe zorgplan er niet was, bleef de Wet Bopz van toepassing op die cliënten. Een opname op grond van artikel 60 Wet Bopz werd gelijkgesteld aan een opname op grond van artikel 21 Wzd. Instellingen en afdelingen met een Bopz-aanmerking werden ambtshalve opgenomen in het Wzd-register. De instelling hoefde voor dit laatste niets te doen.

Een aantal mijlpalen

2021: De Tweede Kamer stemde in met een verbetering van de Wet zorg en dwang. Lees meer in het artikel van ActiZ: De Tweede Kamer stemt in met verbeteringen Wet zorg en dwang.
2020: Het voorstel voor de Wet zorg en dwang werd op 30 juni 2009 ingediend. In de periode juli 2009 tot september 2013 werd het wetsvoorstel tien keer tussentijds gewijzigd. Daarnaast werden er tientallen amendementen en moties over het wetsvoorstel ingediend. Het wetsvoorstel werd uiteindelijk in september 2013 aangenomen door de Tweede Kamer. Het duurde nog tot januari 2018 voordat de Eerste Kamer het voorstel aannam en tot 1 januari 2020 voordat de wet daadwerkelijk in werking trad.
2010: De inspectie publicerde een rapport waarbij gesignaleerd werd dat er een cultuuromslag gaande was in de ouderenzorg en gehandicaptenzorg. In 2010 bezocht de inspectie 49 verpleeg- en verzorgingshuizen en 51 instellingen voor de gehandicaptenzorg. Op basis hiervan trekt de inspectie de conclusie dat het terugdringen van vrijheidsbeperking in de organisaties een belangrijk onderwerp is.
2008: Cliëntorganisaties, beroepsverenigingen en koepelorganisaties uit de sectoren ouderenzorg en gehandicaptenzorg hebben samen met de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) een intentieverklaring ondertekend. Daarin spreken zij uit te streven naar het volledig afbouwen van het gebruik van onrustbanden in 2011 en ook naar het drastisch verminderen van andere vrijheidsbeperkende maatregelen.

Een uitgebreid overzicht van de ontwikkelingen van de Wet zorg en dwang vind je op de website van ActiZ: Hoe staat het met: de Wet zorg en dwang?

Overige handige documenten

Kamerbrief over Wet zorg en dwang (20 januari 2020), informatie over de ontwikkelingen.
Regeling zorg en dwang (7 november 2019) op Rijksoverheid.nl. Deze regeling regelt onder andere de registratie en analyse, de zorgverantwoordelijke en de extern deskundige.
Besluit zorg en dwang (5 juni 2019), op Rijksoverheid.nl. Dit besluit regelt onder andere de ambulante onvrijwillige zorg.
Wet zorg en dwang psychogeriatrische en verstandelijk gehandicapte cliënten (5 juli 2019) op Rijksoverheid.nl.
Wijzigingwet zorg en dwang (18 juni 2019) op Tweedekamer.nl. Hierin staat dat de Wzd-functionaris ook door een gezondheidszorgpsycholoog of orthopedagoog generalist vervuld mag worden.
Roadmap: implementatie Wet zorg en dwang (zie Downloads).
Kamerbrief over overgangsjaar (5 juli 2019) op Rijksoverheid.nl.
Memorie van Toelichting op de website van de Tweede Kamer (zie Downloads).
Kamerbrief over evaluatie Wet zorg en dwang (13 maart 2023) op Rijksoverheid.nl