Monitor dementie: afname vrijheidsbeperking
De toepassing van vrijheidsbeperkende maatregelen is aanzienlijk afgenomen, volgens de Monitor Woonvormen Dementie 2008-2014 van het Trimbos-instituut. Werd in 2008 nog ruim 1 maatregel op 2 bewoners toegepast, in 2014 was dat minder dan 1 maatregel op 3 bewoners. Bedhekken worden volgens deze monitor veruit het meest toegepast, maar het gebruik ervan is in de afgelopen jaren aanzienlijk afgenomen, evenals dat van verpleegdekens en onrustbanden. In 73% van de woonvoorzieningen bleken ten tijde van de derde meetronde van de monitor helemaal geen onrustbanden meer te worden gebruikt, 84% maakte geen gebruik meer van verpleegdekens. Er is nog ruimte voor verdere verbetering. Uit de monitor blijkt dat bijna eenderde van de bevraagde artsen van mening is dat het gebruik van vrijheidsbeperkende maatregelen binnen hun zorgorganisatie nog verder verminderd kon worden.
Monitor Woonvormen Dementie (2015) van Trimbos-instituut (pdf)
Geen afname van gebruik kalmerende medicijnen
Er is geen afname van het gebruik van kalmerende medicijnen (psychofarmaca) bij ouderen met dementie in zorginstellingen, blijkt uit hetzelfde onderzoek ‘Monitor Woonvormen Dementie’ (2015) van het Trimbos-instituut. Lees meer hierover bij Psychofarmaca verminderen
Landelijke prevalentiemeting
Minder gebruik van vrijheidsbeperkende maatregelen moet onverminderd op de agenda blijven staan, aldus de onderzoekers van de Landelijke Prevalentiemeting Zorgproblemen. In de dagelijkse praktijk zijn in 2015 in verpleeghuizen bij ongeveer 1 op de 4 mensen maatregelen genomen die de individuele vrijheid beperken. Vergeleken met 2014 steeg het aantal toegepaste vrijheidsbeperkende maatregelen met 7%. Dat lijkt een flinke stijging, maar de onderzoekers relativeren deze toename. Door de jaren heen laten de cijfers nogal forse schommelingen zien.
De meest toegepaste vrijheidsbeperking is het gebruik van bedhekken. Het gebruik van onrustbanden is bijna nihil, maar het gebruik van medicatie is gestegen met 5%. De meest voorkomende reden om vrijheidsbeperkende maatregelen toe te passen is nog steeds ‘om vallen te voorkomen’, wat een onterechte valpreventieve maatregel is. Het gebruik van domotica (om bijvoorbeeld dwaalgedrag bij te sturen) is in de chronische sector gestegen met 10% en dat is een goede ontwikkeling. Verder is het positieve nieuws is dat de kwaliteitsindicatoren op instellings- en afdelingsniveau aantonen dat er veel aandacht besteed wordt aan dit zorgprobleem.
Aanbevelingen
- Het minder toepassen van vrijheidsbeperkende maatregelen moet onverminderd op de agenda blijven staan. Vrijheidsbeperking wordt nog steeds veelvuldig toegepast om vallen te voorkomen, wat een verkeerde reden is. Immers, uit diverse onderzoeken blijkt dat langdurige vrijheidsbeperking leidt tot lichamelijke achteruitgang, onrust, ongemak en complicaties zoals valgerelateerde letsels en zelfs mortaliteit. Het gebruik van vrijheidsbeperkende maatregelen als valpreventief middel wordt dan ook sterk afgeraden.
- Het blijkt goed mogelijk om het gebruik van vrijheidsbeperkende middelen verantwoord af te bouwen en te vervangen door minder ingrijpende maatregelen, zoals de interventie EXBELT (zie onder op deze pagina).
- Zorginstellingen moeten een beleid ontwikkelen om het gebruik van vrijheidsbeperkende maatregelen te beperken en alternatieven toe te passen.
Inspectie: aandacht voor vrijheidsbeperking blijft nodig
In 2013 en 2014 toetste de Inspectie voor de Gezondheidszorg 187 dwangbehandelingen in de ouderenzorg en de verstandelijk gehandicaptenzorg. De inspectie signaleert als verbeterpunten:
- Inzet van externe deskundigen bij afbouw van dwangbehandeling.
- Afbouw van onrustbanden in bed en stoel.
- Minder gebruik van psychofarmaca.
- Afbouw van opsluiten op eigen kamer in gehandicaptenzorg.
- Mening betrekken van cliënt en/of zijn vertegenwoordiger over manier van uitvoeren van dwangbehandeling.
Factsheet Toezicht vrijheidsbeperking onder dwang (pdf)
Cultuuromslag
In 2010 pubiceerde de inspectie een rapport waarbij gesignaleerd werd dat er een cultuuromslag gaande was in de ouderenzorg en gehandicaptenzorg. In 2010 bezocht de inspectie 49 verpleeg- en verzorgingshuizen en 51 instellingen voor de gehandicaptenzorg. Op basis hiervan trekt de inspectie de conclusie dat het terugdringen van vrijheidsberking in de organisaties een belangrijk onderwerp is..
Cultuuromslag terugdringen vrijheidsbeperking bij kwetsbare groepen in langdurige zorg volop gaande (pdf)
Rapport IGJ, 2010
Intentieverklaring veldpartijen
In 2008 hebben cliëntorganisaties, beroepsverenigingen en koepelorganisaties uit de sectoren ouderenzorg en gehandicaptenzorg samen met de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) een intentieverklaring ondertekend. Daarin spreken zij uit te streven naar het volledig afbouwen van het gebruik van onrustbanden in 2011 en ook naar het drastisch verminderen van andere vrijheidsbeperkende maatregelen.
Verminderen van vrijheidsbeperking kan!
Verminderen van vrijheidsbeperking kan! Steeds meer organisaties kiezen voor een non-fixatiebeleid. IDé - Innovatiekring Dementie beloont hen met het Waarborgzegel Fixatievrije Zorginstelling. Azora was een van de eerste zorgorganisaties die het Waarborgzegel Fixatievrije Zorg met drie sterren ontving. IDé ging langs en filmde hoe ze zover gekomen zijn.
https://youtu.be/a-zyBwYH8MQ
EXBELT effectieve interventie
Sinds oktober 2015 is EXBELT door de erkenningscommissie ouderenzorg erkend als effectieve interventie om het gebruik van bandenfixatie bij mensen met dementie in psychogeriatrische verpleeghuizen te stoppen. EXBELT richt zich specifiek op mensen met dementie op verpleegafdelingen in psychogeriatrische verpleeghuizen bij wie bandenfixatie wordt toegepast of dreigt te worden toegepast. Het doel is binnen 2 jaar afscheid te nemen van het gebruik van deze banden. EXBELT is ontwikkeld door Math Gulpers, directeur MeanderGroep Zuid-Limburg, en wordt toegepast door verpleeghuizen in Limburg, Noord-Brabant en Zuid-Holland. Lees meer over EXBELT bij het overzicht van effectieve interventies op databankinterventies.nl.
Steeds meer organisaties met non-fixatiebeleid
Internationaal wordt het gebruik van Zweedse banden bij wet steeds meer verboden. In een aantal landen, waaronder Denemarken, Schotland en Zwitserland, is het gebruik van banden al verboden. In Amerika is gebruik bij wet in uitzonderingsgevallen gelegaliseerd en komt het vrijwel niet voor. Ook in Nederland zijn er steeds meer organisaties in de ouderen- en gehandicaptenzorg die een non-fixatiebeleid hebben. Voor een overzicht van deze fixatievrije organisaties kunt u kijken op de website van IDé.