Het moment waarop palliatieve zorg start is vaak lastig te bepalen. Dit kan zijn vanaf het moment dat duidelijk wordt dat iemand niet meer kan genezen.
Een andere manier om dit moment te bepalen is met de zogenoemde ‘surprise question’. Dit is het moment waarop het de zorgverleners niet zou verbazen als de cliënt binnen een jaar overlijdt. Dit markeert de start van de palliatieve zorg. Deze afbeelding laat zien dat palliatieve zorg meer is dan zorg in de stervensfase.
Vier fasen van palliatieve zorg
De vier fasen van palliatieve zorg zijn:
1 Ziektegerichte palliatie
De ziekte wordt behandeld zonder dat genezing mogelijk is.
2 Symptoomgerichte palliatie
De focus ligt op het verlichten en onder controle houden van de symptomen. Door de voortschrijdende ziekte verzwakt de cliënt en wordt hij minder mobiel. De symptomen die onder controle waren verergeren en er kunnen nieuwe klachten of problemen ontstaan. In deze fase worden beslissingen rondom het levenseinde genomen, bijvoorbeeld het wel of niet toepassen van behandelingen of het wel of niet reanimeren of het wel of niet naar het ziekenhuis gaan bij een calamiteit.
Fasen 1 en 2 gebeuren vaak tegelijk, ze lopen geleidelijk in elkaar over. Het is dus niet zo dat er alleen aandacht is voor symptoomcontrole en dat niet naar de behandeling wordt gekeken of andersom. In beide fasen is het doel een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven.
3 Palliatie in de stervensfase
In deze fase verschuift de aandacht van kwaliteit van leven naar kwaliteit van sterven. Deze fase duurt meestal slechts een paar dagen, de laatste dagen voor het overlijden.
4 Nazorg
De nazorg voor naasten na het overlijden van de client wordt meestal ook gezien als onderdeel van de palliatieve zorg. De naasten hebben tijd en ruimte nodig om het overlijden van hun dierbare te verwerken. Soms hebben ze behoefte aan ondersteuning, denk hierbij aan gesprekken.
Het verloop van de palliatieve fase
De palliatieve fase verloopt in grote lijnen op drie verschillende manieren, zoals onderstaande afbeelding in beeld brengt. Bij kanker gaat de achteruitgang aan het eind van de ziekte vrij abrupt. Bij hartfalen en COPD zijn er perioden van terugval, en vindt het overlijden meestal plotseling plaats. Bij dementie zie je een geleidelijke achteruitgang (bron: Algemene principes palliatieve zorg, Integraal Kankercentrum Nederland, 2010).
Bekijk de standaarden en richtlijnen in het Kwaliteitskader palliatieve zorg op dit Kennisplein.