Voorkomen en vertragen van dementie

Waarom is aandacht nodig voor het risico op dementie?

Dementie is een grote uitdaging voor de ouderenzorg. Het aantal mensen met dementie stijgt snel. Tegelijk is er nog geen behandeling die de ziekte kan genezen. Dat maakt het belangrijk om aandacht te hebben voor wat het risico kan verlagen of de achteruitgang kan vertragen. Internationaal onderzoek laat zien dat uitstel van dementie potentieel mogelijk is in bijna de helft van de gevallen van dementie. Dit kan als we bekende oorzaken aanpakken die de kans op dementie vergroten.

Voor zorgprofessionals in de langdurige zorg ligt hier een kans. Jij en je collega’s komen dagelijks in contact met ouderen, ook met mensen die (nog) geen dementie hebben. Je kunt bijdragen aan een betere hersengezondheid op de volgende manieren:

• signalen op tijd herkennen
• leefstijl bespreken
• letten op dingen als bloeddruk, cholesterol en bloedsuiker
• mensen helpen kleine stappen te zetten

Wat bedoelen we met risicoreductie?

Risicoreductie betekent: de kans op dementie verkleinen of het begin van de ziekte uitstellen. Dat kan door gezond gedrag aan te moedigen en oorzaken aan te pakken. Denk aan de volgende manieren:

• voldoende bewegen
• gezonde voeding
• sociale contacten onderhouden
• goed omgaan met blijvende aandoeningen

Het gaat dus niet alleen om dementie voorkomen. Het gaat vooral om dementie vertragen. Mensen die gezond leven, krijgen soms minder snel last van geheugenproblemen.

Wat heeft invloed op het risico op dementie?

Onderzoek laat zien dat de volgende 3 groepen invloed hebben op het risico op dementie: 

1. Lichaam en leefstijl

De volgende punten over lichaam en leefstijl verhogen het risico op dementie:

• te weinig beweging
• overgewicht
• slaapproblemen
• een hoge bloeddruk
• een verhoogd cholesterol
• diabetes type 2
• roken en veel alcohol drinken

2. Zintuigen en stemming

De volgende punten over zintuigen en stemming verhogen het risico op dementie:

• onbehandeld gehoorverlies
• langdurige stress
• depressieve klachten

De laatste 2 punten kunnen leiden tot minder activiteit in de hersenen en tot isolatie.

3. Meedoen en uitdaging

De volgende punten over meedoen en uitdaging verhogen het risico op dementie: weinig sociale contacten en weinig cognitieve prikkels, zoals iets nieuws leren, puzzelen of samen een activiteit doen. De hersenen worden dan minder weerbaar. Dit betekent dat de hersenen minder goed kunnen herstellen bij stress of problemen.   

Wat kun jij als zorgprofessional doen?

Jij speelt een belangrijke rol in het signaleren, bespreekbaar maken en stimuleren van gezond gedrag. Kleine interventies kunnen veel betekenen. Een interventie is een actie of behandeling. Dit betekent dat je de volgende praktische dingen kunt doen:

1. Signaleren: let bij cliënten op leefstijl, stemming, gehoor en sociale contacten. Merk je dat iemand minder beweegt, somber is of weinig contact heeft? Dat zijn signalen om actie te ondernemen.
2. Bespreken: maak hersengezondheid een vanzelfsprekend onderwerp van gesprek. Je hoeft geen specialist te zijn. Vaak helpt het al om te vragen wat iemand belangrijk vindt en waar diegene energie van krijgt.
3. Stimuleren: help cliënten om haalbare stappen te zetten, bijvoorbeeld:
   • dagelijks een wandeling van 10 minuten;
   • de radio of tv iets zachter zetten en een gehoorapparaat gebruiken;
   • deelnemen aan een activiteit, bijvoorbeeld in het buurtcentrum;
   • samen koken;
   • gezondere voeding bespreken met de wijkverpleegkundige of diëtist.
4. Samenwerken: bespreek samen welke rol ieder kan nemen. Het risico op dementie verlagen lukt het best in samenwerking met de volgende zorgprofessionals:
   • huisartsen
   • fysiotherapeuten
   • diëtisten
   • casemanagers dementie
   • welzijnsorganisaties
5. Voorbeeldgedrag: heb jij zelf aandacht voor vitaliteit en hersengezondheid? Dan werkt dat aanstekelijk. Een gezonde organisatiecultuur begint bij het team.

Hoe sluit je aan op kwetsbare groepen?

Niet iedereen heeft dezelfde mogelijkheden om gezond te leven. Mensen met een lager inkomen, een migratieachtergrond of een licht verstandelijke beperking lopen soms extra risico. Je kunt helpen door adviezen te geven die passen bij iemands situatie, taalniveau en de reden voor iemand om iets te gaan doen.

Geef begrijpelijke uitleg en gebruik visuele hulpmiddelen of korte video’s.

Grenzen van risicoreductie

Het is belangrijk om eerlijk te zijn: Ook met een gezonde leefstijl kun je dementie niet altijd voorkomen. Leeftijd, genetische aanleg en andere dingen zoals omgeving spelen een rol. Elke stap telt.

Kleine verbeteringen in leefstijl kunnen al leiden tot een betere hersengezondheid en een hogere kwaliteit van leven. Je kunt mensen ondersteunen om zich sterker en energieker te voelen. Dat is al waardevol, ook als dementie niet te voorkomen is.

Meer weten

• Bekijk de pagina 'Oorzaken en voorkomen' op de website van Alzheimer Nederland.
• Lees meer over Leefstijlfactoren spelen een rol bij het voorkómen of uitstellen van dementie op de website van RIVM.
• Bekijk de pagina 'Wat werkt dossier risicoreductie dementie' op de website van Loket Gezond Leven.

Heb je vragen over het voorkomen en vertragen van dementie? Neem contact op met Dr. Kay Deckers van Alzheimer Centrum Limburg / Universiteit Maastricht: kay.deckers@maastrichtuniversity.nl