Naarmate de dementie bij de persoon met dementie vordert, kan deze de situaties minder goed overzien en het risico op gevaar slechter inschatten. Zo ontstaat er een grotere kans dat de persoon met dementie zal vallen of zal (ver)dwalen.
Ga direct naar:
Vallen bij dementie
Signaleren verhoogd valrisico
Valpreventie bij dementie
Omgaan met (ver)dwalen
Valpreventie bij dementie in de wijk
Veiligheid versus vrijheid
Vrijheidsbeperkende maatregelen
Tools en voorbeelden
Meer informatie
Vallen bij dementie
Ouderen met cognitieve problemen en dementie vallen twee keer zo vaak als leeftijdsgenoten zonder deze problemen. Daarbij hebben ze vaak ernstiger letsel, herstellen zij minder snel en hebben een hogere kans op overlijden als gevolg van een val (Bridenbaugh & Kressig, 2020). Toch is er onvoldoende bekend in hoeverre een algemene aanpak voor valpreventie ook werkt voor ouderen met dementie.
Infographic Cijfers valongevallen bij 65-plussers met dementie
Type dementie heeft invloed op risico vallen
Het type dementie invloed te hebben op het risico om te vallen. Zo hebben mensen met Lewy Body dementie meer kans om te vallen dan mensen met de ziekte van Alzheimer. Over andere typen dementie, zoals vasculaire dementie en dementie als gevolg van Parkinson, is nog onvoldoende duidelijkheid.
Gedragsproblemen vergroten kans op vallen
Verder toont onderzoek dat gedragsproblemen die vaak samen gaan met dementie de kans op vallen ook vergroten. Denk aan ronddwalen, impulsiviteit en problemen met inschatten van omgevingsrisico’s en eigen capaciteiten. De medicatie die hier voor wordt voorgeschreven (stemmingsstabilisatoren, antipsychotica en antidepressiva) zorgen daarnaast ook voor een groter risico op vallen. Mensen met cognitieve problemen of dementie hebben vaak ook moeite met uitvoerende functies als plannen, geheugen en aandacht. Dit gaat samen met loopstoornissen, balansproblemen en het terugtrekken uit dagelijkse activiteiten. Dit leidt vervolgens tot een negatieve spiraal van verminderde spierkracht, balans en verhoogd valrisico.
Factoren vallen
Vallen is een complex probleem dat vaak wordt veroorzaakt door meerdere factoren, zoals verminderde spierkracht, verminderd zicht en het vermogen om passend om te gaan met omgevingsrisico’s. Lees hier meer over op de pagina over het thema Valpreventie. Cognitieve stoornissen zijn van invloed op deze factoren en zorgen daardoor voor een groter valrisico.
Signaleren van verhoogd valrisico bij ouderen met dementie en cognitieve stoornissen
Vroegsignalering van verhoogd valrisico is cruciaal. Een proactieve houding van de wijkverpleegkundige of casemanager dementie kan bijdragen aan het verlagen van het risico op vallen en het beperken van de gevolgschade. Motorische problemen zijn namelijk vaak al zichtbaar vóór de diagnose van dementie. Er is nog weinig bekend over geschikte screeningstools om valrisico in kaart te brengen bij deze doelgroep. Het toetsen van uitvoerende functies en het afnemen van een looptest met dubbeltaak lijken hierin relevant te zijn.
De Valanalyse van Veiligheid.nl
De Valanalyse van Veiligheid.nl kan gebruikt worden als algemene screeningstool om valrisico in kaart te brengen. Vervolgens kun je gericht adviseren en indien nodig doorverwijzen. De valanalyse start met de volgende twee vragen om vast te stellen of er sprake is van een verhoogd valrisico:
Als de cliënt vaker dan 1x is gevallen of beide vragen met ja worden beantwoord is er sprake van een verhoogd valrisico en wordt het uitvoeren van een multifactoriële valrisicobeoordeling geadviseerd. Het vermogen om instructies goed te begrijpen is vaak aangetast bij dementerende ouderen, dus neem de tijd voor de analyse, pas instructies eventueel aan naar het niveau van de cliënt en betrek zo nodig de mantelzorger
Valpreventie bij dementie
Onderzoek laat zien dat valpreventieve beweegprogramma’s gericht op verbetering van spierkracht en balans bij zowel ouderen met cognitieve problemen als ouderen met dementie uitvoerbaar zijn en valrisico kunnen verlagen. Het bewijs voor de afzonderlijke programma’s is echter nog erg dun. Het is dus nog niet duidelijk welke oefeningen (kracht, balans, uithoudingsvermogen, flexibiliteit) en welke intensiteit het meest optimaal zijn om valrisico te verlagen bij deze doelgroep.
Verbeteren cognitief functioneren
Aan de andere kant kunnen beweegprogramma’s ook bijdragen aan het verlagen van het valrisico bij deze doelgroep door in te spelen op verbeteringen in cognitief functioneren. Daardoor verlagen de eerdergenoemde risicofactoren voor vallen. Ook het toevoegen van cognitieve training aan valpreventieve beweegprogramma’s kan op deze manier bijdragen aan het verlagen van valrisico bij ouderen met dementie. Als laatste lijken aanpassingen in en om huis ook goed te werken om de valkans bij deze doelgroep te verlagen.
Een gepersonaliseerde aanpak lijkt momenteel het beste te werken in de praktijk. Zeker omdat de risicofactoren sterk per persoon verschillen door onder andere grote verschillen in cognitief functioneren. De betrokkenheid van een mantelzorger is bij deze doelgroep essentieel voor een goede uitvoering, alsmede het aansluiten bij wensen en behoeften van de persoon en naaste omgeving. Begeleiding en ondersteuning wordt steeds belangrijker naarmate de cognitieve stoornissen toenemen.
Preventie van valincidenten bij ouderen
Als verpleegkundige of casemanager dementie heb je een belangrijke rol als het gaat over het signaleren en beperken van valrisico’s. Omdat uiteenlopende oorzaken kunnen leiden tot valproblematiek gebeurt dit bij voorkeur multidisciplinair. Maak hierbij gebruik van de multidisciplinaire richtlijn Preventie van valincidenten bij ouderen op richtlijnendatabase.nl.
Wat kun je als zorgverlener doen?
Uitleg geven en betrekken
De valkans vermindert alleen als een cliënt gemotiveerd is en het nut inziet van maatregelen. Als de cliënt het risico op vallen onderschat of ontkent kun je als wijkverpleegkundige of casemanager dementie uitleg geven om de cliënt inzicht te geven en de juiste keuzes te laten maken. Betrek de cliënt actief bij het vaststellen van de doelen en het kiezen van maatregelen. Lees meer over veiligheid en valpreventie bij dementie op Zorg voor Beter.
Cursussen en scholing valpreventie
Je kunt als professional werken aan je kennis en vaardigheden op het gebied van valpreventie. Bekijk de cursussen valpreventie ouderen.
(Valpreventieve) beweegprogramma's bij dementie
Er bestaan bewezen, effectieve valpreventieve beweegprogramma’s gericht op het beperken van valangst en vallen zoals ‘Zicht op evenwicht’, ‘In Balans’ en ‘Vallen Verleden Tijd’. Ga na welke cursus in de buurt van jouw cliënt buurt beschikbaar is (sociale kaart). Ook heeft bewegen voordelige effecten op onderliggende risicofactoren van vallen bij ouderen met dementie.
Omgaan met (ver)dwalen
Er zijn verschillende manieren waarop je een persoon met dementie kunt ondersteunen wanneer hij of zij gaat dwalen. Zo zijn er diverse technologische mogelijkheden zoals leefcirkels die ervoor kunnen zorgen dat mensen met dementie zich vrijer kunnen bewegen. In onderstaand filmpje delen een aantal zorgorganisaties hun ervaringen met het gebruik van leefcirkels.
https://youtu.be/ri2oL0CuUeo
Ook een GPS-systeem kun je inzetten. Meer informatie hierover vind je in het thema Dementie - technologie. Op dementie.nl staan concrete tips die kunnen helpen om het dwalen van de persoon met dementie te beperken zowel in huis als buitenshuis
Valpreventie bij dementie in de wijk
Mensen met dementie kunnen naarmate de ziekte vordert, situaties minder goed overzien en het risico op gevaar slechter inschatten. Zo ontstaat er een grotere kans dat de persoon met dementie zal vallen. Lees wat je als zorgverlener in de wijk kunt doen om valrisico's bij mensen met dementie te herkennen en vallen te voorkomen.
Praktijkvoorbeeld multidisciplinaire aanpak
Op de website van VeiligheidNL staan nuttige praktijkvoorbeelden voor professionals die met deze doelgroep te maken hebben en met valpreventie aan de slag willen. Zo vertelt een geriatriefysiotherapeut over het belang van een multidisciplinaire aanpak en de winst van samenwerking met andere zorgprofessionals en mantelzorgers.
Praktijkvoorbeeld praat mét cliënten
In een ander voorbeeld geeft een geriatriefysiotherapeut communicatie tips en tricks om met cliënten met cognitieve stoornissen in gesprek te gaan.
Praktijkvoorbeeld actief blijven met hulp van mantelzorgers
In een derde voorbeeld deelt een ergotherapeut haar ervaring met het maken van een valpreventief behandelplan voor haar cliënt met Parkinson, waarin ook de mantelzorgen een actieve rol krijgt.
Wil je meer praktijkvoorbeelden lezen? Bekijk de praktijkvoorbeelden Valpreventie bij dementie en cognitieve stoornissen op Veiligheid.nl.
Waar moet je nog meer op letten?
Als zorgverlener in de wijk kun je te maken krijgen met onveilige situaties voor cliënten met dementie, zoals vallen, dwalen, mishandeling, brand en inbraak. Hoe ga je daar mee om? Hogeschool Arnhem en Nijmegen (HAN) hebben aan de hand van praktijksituaties op een rij gezet wat je als zorgverlener in de wijk kunt doen, welke vragen je kunt stellen en waar je op moet letten:
Veiligheid versus vrijheid
Veiligheid of vrijheid voor mensen met dementie is een lastig probleem wat zorgprofessionals vaak als een dilemma ervaren. Bij dementie komen vrijheid en veiligheid vaak onder druk te staan. Wat als iemand dreigt te vallen of te verdwalen? Wat als iemand zich niet wil (laten) verzorgen? Hoe kun je iemand met dementie goede zorg verlenen en hem of haar tegelijkertijd zo veel mogelijk ruimte en zelfbeschikking laten houden? Hier is vaak niet een eenduidig antwoord op. Op verzoek van Alzheimer NL heeft zorgethiek een casus uitgewerkt waarin ze de situatie vanuit verschillende invalshoeken benadert:
Vrijheidsbeperkende maatregelen
Voor vrijheidsbeperking, gedragsbeïnvloedende medicijnen en onvrijwillige zorg voor mensen met dementie komen er nieuwe wettelijke regels: de Wet zorg en dwang. Deze nieuwe wet gaat per 1 januari 2020 de huidige Wet Bopz vervangen. Doel van deze wet is onder andere cliënten met dementie te beschermen tegen de nadelen van onvrijwillige zorg. Uitgangspunt van de nieuwe wet is: geen onvrijwillige zorg, vrijheidsbeperking en gedrag beïnvloedende medicatie, tenzij er - na zorgvuldig zoeken en wikken en wegen - geen andere mogelijkheden blijken te zijn. Deze wet gaat voor verpleeghuizen gelden, maar ook voor de thuiszorg en woonzorgcentra die volgens een thuiszorgmodel werken.
Tools en voorbeelden
Meer informatie