Pijn signaleren bij mensen met dementie

Pijn bij mensen met dementie is onderbehandeld. Dit betekent dus dat mensen met dementie regelmatig onnodig pijn hebben. Deze pijn kan zelfs de oorzaak zijn achter onbegrepen gedrag, net als een infectie. De pijn kan verder het gevolg zijn van de dementie, maar ook van de ouderdom. Dit betekent dat hoe pijn wordt ervaren en het voorkomen van pijn, kan veranderen als er sprake is van dementie. Er zijn bovendien aanwijzingen dat de soort dementie ook van invloed is op dit proces; mensen met vasculaire dementie zouden anders en vaker pijn ervaren dan mensen met de ziekte van Alzheimer. 

Herkennen en signaleren van pijn

Het is vaak lastig te bepalen waar de persoon met dementie precies last van heeft en waar het gedrag vandaan komt. Het kan ontstaan door een andere pijnlijke aandoening zoals gebitsproblemen, ontstekingen of (bot)breuken. Maar de oorzaak kan ook liggen in schijnbaar eenvoudige prikkels zoals kleding die te strak zit, een gebit wat niet goed zit of iemand die nodig naar de wc moet. Een gevolg hiervan kan zijn dat het gedrag op de voorgrond wordt behandeld en niet meer gezien wordt als signaal van pijn. Herkennen en signaleren van pijn bij mensen met dementie is erg moeilijk. Mensen met dementie kunnen vaak niet goed aangeven of ze pijn hebben. Zij uiten pijn op een andere manier, bijvoorbeeld door gedragsverandering. 

Naar schatting kan ongeveer 25 procent van de ouderen met dementie pijn niet aangeven met behulp van een zogenaamde zelfrapportageschaal. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om het aangeven van pijn op een schaal van 1 tot 10 of geen pijn tot extreme pijn. Ouderen die dit niet (meer) kunnen aangeven zijn voor de herkenning van pijn aangewezen op de zorgverlener of mantelzorger (bron: TVZ). 

Casus

Meneer Jansen is 85 jaar en woont op een psychogeriatrische afdeling. Meneer heeft de ziekte van Alzheimer en  vertoont de laatste tijd geagiteerd en prikkelbaar gedrag. Dit gedrag doet zich gedurende de hele dag voor en is zeer wisselend. Meneer kan opeens heel boos zijn en het andere moment is hij erg verdrietig. De zorgmedewerkers hebben al van alles geprobeerd, maar kunnen geen verklaring voor het gedrag vinden. Een aantal weken later blijkt dat Meneer Jansen een ontstoken tand heeft.

Hoe gebruik ik de meetinstrumenten?

Bedenk dat de instrumenten een hulpmiddel zijn om pijn te observeren en te meten. Kijk welke observatielijst voor jouw organisatie de voorkeur heeft. Hieronder vind je nog een aantal tips voor het inzetten van de instrumgenten.

• Doe ervaring op met het instrument door te oefenen en/of een training te volgen.
• Scoor alles wat je ziet, ook wat normale uitingen zijn voor een bewoner, bijvoorbeeld rimpels of kreunen. Interpreteer niet.
• Observatie van pijngedrag is een moment opname. Voer daarom de observatie meerdere keren uit in verschillende omstandigheden (bijvoorbeeld tijdens rust, fysieke activiteit, kauwen) en door verschillende zorgverleners.
• Als je goed wil observeren, dan kun je niet tegelijkertijd de zorg verlenen. Het heeft de voorkeur dat één medewerker de zorg verleent en de andere medewerker observeert.

Behandelen van pijn

Er is geen eenduidige behandeling voor pijn bij mensen met dementie. Dit is afhankelijk van zowel de persoon als de precieze klachten. Soms is het mogelijk om de oorzaak van pijn weg te nemen of te behandelen met medicatie, ergotherapie of fysiotherapie. Als de persoon met dementie behandeld wordt voor de pijn, is het belangrijk om de effecten daarvan in de gaten te houden. Wordt de pijn minder? Zijn er andere bijwerkingen?