Ondervoeding en uitdroging zijn grote gezondheidsrisico’s voor mensen met dementie. Beide kunnen levensbedreigend zijn. Als een persoon te weinig drinkt, dan is uitdroging een reëel gevaar. Als een persoon te weinig voedingsstoffen binnenkrijgt en ondervoed is, dan is hij of zij vatbaarder voor infecties, ontstekingen, verminderde spierkracht en vermoeidheid. Eenmaal verloren spiermassa winnen ouderen over het algemeen niet meer terug. Uitdroging kan zelfs levensbedreigend zijn. Alle reden dus om alert te zijn op het voorkomen van ondervoeding en uitdroging.
Problemen met eten en drinken herkennen
Problemen met eten en drinken komen veel voor bij mensen met dementie. Hoewel de meeste problemen te maken hebben met veroudering en meerdere aandoeningen, kan ook de dementie zelf de oorzaak zijn. Eetproblemen herken je onder andere aan:
- Moeite met kauwen of slikken
- Moeite met het bepalen van de temperatuur van het eten
- Langzamer eten
- Veel aansporing nodig hebben om te eten
- Niet meer herkennen van eten en drinken
De richtlijn omgaan met afweergedrag bij eten en drinken van bewoners met dementie in verpleeg- en verzorgingshuizen komt uit 2009. Zij hebben een vijfstappenplan die kan bijdragen aan het omgaan met afweergedrag.
Tips om te stimuleren meer te eten
Bij iemand met dementie kunnen er tijdens het eten allerlei situaties ontstaan waardoor de persoon minder eet of drinkt. Denk aan onrust; opstaan en gaan lopen tijdens het eten, plukken aan het tafelkleed of placemat of spelen met het eten. De oorzaak van dit gedrag kan liggen in het niet meer kunnen omgaan met prikkels. Inzicht krijgen in de oorzaak en goed omgaan met eventuele prikkels, kan er toe bijdragen dat mensen met dementie weer gaan eten. Ook kan het zijn dat mensen met dementie juist heel passief zijn en geen initiatief nemen tot eten/drinken, steeds in slaap vallen of 'wegdutten' tijdens de maaltijd. Hierdoor kunnen soms meerdere maaltijdmomenten wegvallen voor iemand en dreigt er gevaar van ongewenst gewichtsverlies of uitdroging.
Hieronder delen we een aantal tips om mensen met dementie (beter) te laten eten:
- Presenteer de maaltijd eens anders dan je gewend bent. Ook als iemand gepureerd eten heeft kan je het nog steeds mooi presenteren
- Nodig de persoon met dementie uit om mee te helpen met koken. Als iemand betrokken wordt bij de bereiding van de maaltijd kan hij of zij herinneringen aan vroeger ophalen. Mensen met dementie kunnen dat prettig vinden. Voorkom wel een teveel aan drukte tijdens het koken.
- Dek de tafel op een herkenbare wijze en zorg voor voldoende visueel contrast. Een wit bord op een wit kleed met aardappelpuree en witvis is bijvoorbeeld niet de beste combinatie. Onderzoek heeft aangetoond dat mensen met de ziekte van Alzheimer 25 procent meer voedsel tot zich nemen wanneer tafelgerei een meer opvallendere kleur heeft. Maar maak het ook niet te bont; een teveel aan prikkels kan ook juist afleiden van het eten.
- Kook eten ‘van vroeger'.
- Help mensen met het kiezen van eten.
- Zorg voor rust tijdens de maaltijd.
- Zien eten doet (soms) eten, als je zelf mee-eet kan dat stimulerend werken.
- Maak zelf eten zo gemakkelijk mogelijk.
- Heeft iemand een kleine eetlust? Dan kan het helpen om meerdere kleinere porties eten aan te bieden, verdeeld over meerdere momenten op de dag.
- Betrek de naasten: familie en vrienden weten vaak het beste wat de persoon met dementie graag at en dronk. Besef wel dat voorkeuren qua eten en drinken gedurende het ziekteproces kunnen veranderen. Je kunt familieleden ook vragen om mee te eten.
Welke tips wel of niet werken hangt altijd af van de persoon en de situatie. Wanneer iemand zonder duidelijke reden gewicht verliest dan is het verstandig om een arts te raadplegen.
Denk ook eens aan fingerfood
Als mensen met dementie niet meer zelfstandig kunnen eten, kan fingerfood een oplossing zijn. Fingerfood zijn kleine hapjes die je zo uit de hand kan eten. Denk aan blokjes kaas, stukjes vis, fruit, cake of een plakje worst.
Tips om drinken te stimuleren
Een onderzoek van Paulis en Pullens uit 2016 toont aan dat toen dertig procent van de ouderen met dementie in een verpleeghuis was uitgedroogd (dehydratie), zonder dat de verzorging dit in de gaten had (onderzoek Paulis en Pullens in Tijdschrift voor Ouderengeneeskunde). Het is daarom extra belangrijk dat je in de gaten houdt dat mensen voldoende drinken. Streef hierbij naar minimaal 1,7 liter drinkvocht per dag.
Een aantal tips:
- Serveer bij iedere maaltijd een glas drinken. Eet iemand hierdoor minder? Zorg dan voor vaste drinkmomenten tussen de maaltijden door.
- Drinkt iemand te weinig en eet iemand wel? Bied dan fruit, pap, yoghurt, vla of ijs aan. Daarmee krijgt hij of zij ook vocht binnen. Let wel op dat yoghurt en vla geen volwaardige maaltijdvervangers zijn. Schakel daarom altijd een diëtist in wanneer sprake is van te weinig- of eenzijdig eten en drinken.
- Bied de persoon met dementie de hele dag door verschillende soorten warme en koude dranken aan. Let erop dat deze ook echt worden gedronken. Een leeg glas hoeft niet te betekenen dat het is leeggedronken.
- Gebruik een helder glas voor het drinken zodat gezien kan worden wat er in zit en kondig ook mondeling aan wat in het glas zit en of het warm of koud is. Dit geldt overigens ook voor eten. Geef het glas indien nodig meteen in handen. Je kunt ook een felgekleurde beker gebruiken om het drinken zichtbaarder voor te maken. Uit onderzoek bleek dat hierdoor de vochtinname met 84 procent toenam.
Meer informatie
- Het boek Voeding en dementie: Gezondheid en genieten in 1 recept bundelt tientallen adviezen voor zowel mensen met dementie, naasten als zorgprofessionals. Bekijk enkele pagina's (pdf). Wil je het boek bestellen? Ga naar Voeding en dementie: gezondheid en genieten in 1 recept op de website van Wageningen Academic Publishers (prijs €22,95).
Het boek Eten en drinken bij dementie biedt handvatten voor verzorgenden, verpleegkundigen en voedingsassistenten om cliënten met dementie zo goed mogelijk te ondersteunen en te helpen bij het eten en drinken. Het boek Eten en drinken bij dementie is voor € 19,55 te bestellen via verschillende (online) boekwinkels. Bekijk een aantal tips uit het boek. - Sabine Boerjan geeft in haar boek Als eten een zorg wordt… Het maaltijdgebeuren bij personen met dementie wetenschappelijk onderbouwde uitleg maar ook praktische tips met betrekking tot dementie, eten en drinken. Het boek is volledig, goed onderbouwd, maar met name theoretisch. Het boek is beschikbaar bij diverse (online) boekwinkels en kost € 25,30.
- Meer praktische tips over eten en drinken zijn te vinden in dit artikel.
- Meer informatie over eten en drinken algemeen is te vinden in het thema Eten en Drinken op Zorg voor Beter.