Hoe ervaren mensen met dementie hun omgeving? Hoe verwerken zij informatie? Hoe zorg je voor een goede balans in het aanbieden van prikkels? in de 'Toolkit dementievriendelijk ontwerpen' van het Kenniscentrum Wonen en Zorg (KCWZ) lees je hoe de indeling en aankleding van een (groeps)woning het welbevinden en functioneren van mensen met dementie bevordert.
Download de Toolkit dementievriendelijk ontwerpen (pdf)
10 aandachtspunten voor een prettige leefomgeving
Wat maakt dat mensen met dementie een omgeving als prettig ervaren? En wat beïnvloedt hun kwaliteit van leven op een positieve manier? Er zijn diversie aandachtspunten en factoren, we zetten ze hieronder voor je op een rij.
1. Oriëntatie
Mensen met dementie moeten zich goed kunnen oriënteren in een ruimte. Symbolen, tekens of objecten kunnen hierbij helpen. Een lampje bij de badkamer kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat iemand met dementie op tijd het toilet kan vinden. In groepswoningen is een overzichtelijke en herkenbare indeling belangrijk. Verder is het advies om spiegelende oppervlakken zoveel mogelijk af te dekken. Dit kan desoriënterend werken.
2. Licht
Goede verlichting is belangrijk voor mensen met gezichtsverlies en dementie. Het kan mensen helpen goed hun weg te vinden in zowel nieuwe als vertrouwde ruimtes en bij het uitvoeren van specifieke taken. Overdag is het belangrijk om het daglicht zoveel mogelijk te ondersteunen met heldere lampen. Grote ramen tot onder aan de grond zijn echter niet aan te bevelen, dit werkt desoriënterend. Na de lunch en in de namiddag en avond past gedimd licht, met bijvoorbeeld schemerverlichting. Hiermee wordt ook het dag-nacht-ritme bevorderd.
3. Akoestiek
Galm en echo geven veel onnodige prikkels. Om dit tegen te gaan kunnen geluiddempende materialen verwerkt worden in de wand en plafondafwerking, maar ook in het interieur. Planten absorberen geluid bijvoorbeeld heel goed en kunnen ook andere positieve effecten hebben op bijvoorbeeld luchtvochtigheid of huiselijkheid. Mensen met dementie kunnen ook te weinig prikkels krijgen; muziek op de achtergrond kan dan bijvoorbeeld prettig zijn. Ook de natuur geeft rustige, positieve prikkels. Uitzicht op buiten bijvoorbeeld een tuin, waar vogels fluiten en kippen rondlopen, creëert een gevoel van veiligheid en gemoedelijkheid.
4. Kleur
Er zijn veel theorieën over welke kleuren het meest geschikt zijn voor mensen met dementie. Pasteltinten hebben de eigenschap rust te scheppen. Fellere kleuren als rood (warm) en blauw (koud) kunnen activeren en geven prikkels die je weliswaar beperkt en bewust kunt inzetten, maar niet geschikt zijn om rust te creëren. Met name het aanbrengen van contrast in kleuren is van belang. Dementie kan namelijk invloed hebben op hoe mensen het verschil tussen kleuren zien. Gebruik dan ook heldere en contrasterende kleuren voor meubels, bedden, tafels, lampen, ten opzichte van de vloer en wanden.
5. Contrast en patronen
Op de vloer zijn heldere looplijnen zonder obstakels belangrijk. Aanbevolen wordt in alle ruimtes een zelfde kleur en mat niet spiegelend materiaal te gebruiken. De kleur van de vloer, vooral op trappen, moet contrasteren met de muren. Het beste is om kleuren te vermijden die verward kunnen worden met echte dingen, zoals blauw met water of groen met gras. Drukke patronen in behang of gordijnen kunnen leiden tot interpretatie- en evenwichtsproblemen en verwarring veroorzaken. Bij de eettafel: Gebruik gekleurd servies dat contrasteert met het eten dat je gaat eten. Zorg ook voor contrast tussen de tafel, het tafelkleed, borden en bestek en zorg voor goede verlichting. In badkamers wordt veel wit gebruikt. Dit kan voor mensen met dementie met slecht zicht verwarrend werken. Het aanbrengen van kleurcontrasten werkt vaak goed, bijvoorbeeld met gekleurde tegels bij de wasbak en het toilet.
6. Geur
Geur is voor mensen met dementie een belangrijke prikkel die veel gevoelens kan oproepen. Geur wordt in de hersenen gekoppeld aan herinneringen en deze koppeling blijft bij mensen met dementie vaak lang in stand. Omdat mensen met dementie geurprikkels niet goed filteren en heel direct opnemen, kan geur echter wel misleidend zijn als deze niet past bij de situatie, ruimte of activiteit. Dus de keuken moet bijvoorbeeld ruiken naar eten en niet naar schoonmaakmiddelen.
7. Herkenbaarheid
Mensen met dementie herinneren zich vaak vooral nog dingen van vroeger, zoals meubels en apparatuur uit de tijd van hun jeugd. De laatste indrukken vervagen het eerst: vanaf het moment dat iemand dementie krijgt komen er geen nieuwe plaatjes bij. Moderne objecten worden dus vaak niet herkend, waardoor het voor kan komen dat mensen met dementie weigeren om op een moderne stoel te gaan zitten. Of dat mensen niet weten hoe ze een voorwerp moeten gebruiken. Gebruik bijvoorbeeld ook gordijnen in plaats van moderne rolgordijnen.
8. Thuisgevoel
Een omgeving die herkenbaar is geeft mensen met dementie een thuisgevoel. Bij vreemde, moderne meubels voelen zij zich niet op hun plaats. Een ruimte moet netjes zijn, maar mag niet ogen als een ziekenhuis. Ook al zijn er ruimten die mensen met dementie moeten delen, ze moeten zich er wel thuis voelen. Dit kan alleen als de ruimten ogen als woonkamer, eetkamer of keuken van een ‘gewoon’ huis, niet als een restaurant of eetzaal. De schaalgrootte is daarbij dus van belang, net als het plaatsen van herkenbare objecten in een ruimte.
9. Inrichting en indeling
Verblijfsplekken, zoals de groepsruimtes of woonkamers, moeten voldoende daglichttoetreding hebben en vrij van obstakels zijn. Bij verblijfs- en ontmoetingsplekken past een rustige, knusse sfeer. De ruimtes moeten echter ook niet te klein zijn omdat er genoeg ruimte nodig is voor looproutes. Als de huiskamer in een zorggebouw heel groot is, kan deze het beste onderverdeeld worden in een aantal kleinere zithoeken. Hierdoor blijft het een herkenbare en overzichtelijke ruimte, waar bovendien niet teveel mensen tegelijk kunnen vertoeven. Mensen met dementie kunnen stemmen namelijk minder goed filteren en op deze manier kan een lawine van geluid worden voorkomen.
10. Veiligheid
Het is aan te raden om losliggende tapijten of andere objecten die in de weg liggen te verwijderen. Als iemand met dementie niet meer zelfstandig kan koken, is het belangrijk om een kinderslot op het fornuis te zetten of het gasfornuis te vervangen door een inductiekookplaat. Apparatuur moet herkenbaar zijn voor mensen met dementie: een magnetron is vaak al niet te meer te bedienen. Daarbij is het ook verstandig om apparatuur waar iemand zich snel aan kan verwonden of erg veel geluid maakt te verwijderen.
Gelijkgestemd wonen in leefmilieus bij Archipel
Bewoners van Archipel Zorggroep leven in gelijkgestemde groepen, afgestemd op hun persoonlijke voorkeuren. In zo’n milieu zijn zorg, behandeling, begeleiding, activiteiten en de fysieke omgeving op elkaar afgestemd. Zoals kleurgebruik, sfeer, de interactie tussen bewoners, de benadering van de zorgmedewerkers en gezamenlijke of juist individuele activiteiten. Hanneke Noordam deed onderzoek naar deze ‘sociotherapeutische leefmilieus’. ‘We zien dat het voor de cliënten en medewerkers veel prettiger is.’
Lees meer over gelijkgestemd wonen en bekijk de video:
https://www.youtube.com/watch?v=pmCQ9TCxl0s
E-learning dementie en de fysieke omgeving
De e-learning van het Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE) laat zien welke factoren in de fysieke omgeving, zoals geluid, licht, visuele prikkels ervoor kunnen zorgen dat een cliënt zich niet fijn voelt. Je leert hoe je een omgeving kunt creëren waarin de cliënt zich veilig en prettig voelt. De e-learning is ontwikkeld voor verzorgenden.
Technologische ondersteuning bij dementie
Technologie kan helpen om het leven voor mensen met dementie (en voor hun omgeving) aangenamer te maken. Denk bijvoorbeeld aan apps, beeldbellen, alarmeringssystemen of medicijndispensers met controle op afstand. Er is veel mogelijk, maar er staat ook nog veel in de kinderschoenen.
Lees meer over technologie en dementie
Meer informatie over de fysieke leefomgeving