Wat is mantelzorg?
Mantelzorg is de zorg en ondersteuning die partners, kinderen, familie, vrienden en andere bekenden aan een naaste verlenen. Dit gebeurt vrijwillig en onbetaald. Mensen willen niet altijd mantelzorger worden genoemd. Zij vinden het gewoon dat zij de zorg en ondersteuning voor hun partner, ouder of vriend uitvoeren. Ook al zien zij zichzelf niet als mantelzorger, dit betekent niet dat ze geen mantelzorger zijn of geen ondersteuning nodig hebben. In onderstaand filmpje wordt kort toegelicht wat mantelzorg bij dementie is:
https://www.youtube.com/watch?v=3XwK5EGxHSI
Bekijk de video’s
Er zijn nog veel meer video’s over mantelzorg en dementie. Bekijk ze allemaal.
Ga naar de video's
Steeds meer mantelzorgers
In Nederland zorgen ongeveer 320.000 mantelzorgers voor mensen met dementie. De verwachting is dat de druk op mantelzorgers in 2040 gaat verdubbelen. Door de vergrijzing hebben steeds meer mensen zorg nodig, maar het aantal potentiele mantelzorgers zal in de toekomst afnemen zo blijkt uit cijfers van het Sociaal Cultureel Planbureau (2018).
Ondersteunend netwerk in de wijk
Soms komt het voor dat iemand met dementie geen (ondersteunende) contacten heeft. Hoe kun je als zorgverlener in de wijk dan een ondersteunend netwerk opbouwen? Waar moet je op letten bij sociaal isolement en welke instrumenten hierbij kunnen helpen?
Lees de praktijksituatie
Overbelasting ligt op de loer
De zorg voor mensen met dementie vraagt veel aandacht. Iemand vergeet de kraan uit te zetten of staat ’s nachts op om zich aan te kleden. Bovendien hebben mantelzorgers ook hun eigen zorgen. Bij dementie zie je vaak dat het gedrag steeds weer verandert. Om mantelzorgers hierbij te ondersteunen hebben Alzheimer Nederland en het Trimbos-instituut een gratis online training ontwikkeld. Je kunt hier mantelzorgers naar verwijzen.
Het gesprek aan gaan met de mantelzorger
Het is belangrijk een gesprek aan te gaan met de mantelzorger wanneer je overbelasting signaleert. Overbelasting is op verschillende manieren te signaleren: lichamelijk, psychisch en gedragsmatig. Overbelasting uit zich onder meer in hoofdpijn, een verhoogde bloeddruk, schaamte- en schuldgevoelens, rusteloosheid en chaotisch gedrag.
Vraag jezelf als zorgverlener de volgende vragen: Is de zorgbehoefte van de naaste met dementie toegenomen? Is de situatie van de mantelzorger verander? Hiermee wordt de lichamelijke conditite, werk, afstand, gezin en/of relatie met de naaste met dementie bedoeld.
Daarnaast speelt de leeftijd van de mantelzorger een belangrijke rol. Oudere mantelzorgers (75 jaar of ouder) zijn extra kwetsbaar en hebben zelf meer lichamelijke gebreken. Wanneer ze in hetzelfde huis wonen kunnen zij ook zorg vermijden en willen hun zorgbehoevende partner zo lang mogelijk thuis verzorgen.
De mantelzorger kan ook zelf aangeven zich overbelast te voelen of problemen te hebben in de omgang met de naaste met dementie. Nog een belangrijke vraag om te stellen is: als de situatie zou blijven zoals die nu is, hoelang zou de mantelzorger het dan nog kunnen volhouden? Dit noem je mantelzorgvolhoudtijd. Dat wordt gezien als de periode dat mantelzorgers verwachten te kunnen volhouden om voor hun naaste met dementie te kunnen zorgen.
Waar moet je op letten?
Wees ervan bewust dat je de mantelzorger als een gelijkwaardige gesprekspartner ziet en benoem ook de positieve aspecten van het verlenen van mantelzorg. Zorgen voor een dierbare kan gelukkig maken of een goed gevoel geven. Daarnaast zorgt mantelzorgen vaak voor een nauwere band met de dierbare.
Professionele ondersteuning
Aanvullende professionele ondersteuning kan mantelzorgers helpen om niet overbelast te raken en hen een adempauze geven. Een op de acht mantelzorgers die zorgt voor iemand met dementie voelt zicht namelijk overbelast. Soms ook nog als de naaste in het verpleeghuis woont. Heb je als zorgmedewerker het gevoel dat een mantelzorger overbelast is dan zijn er verschillende meetinstrumenten die je kunt gebruiken.
Veel mantelzorgers hebben hun handen vol aan de zorg voor hun naaste. Daardoor kunnen sociale contacten verwateren. Dit geldt vooral voor mantelzorgers (vaak partners) die samenwonen met de persoon met dementie. Eenzaamheid komt twee keer zo vaak voor onder mantelzorgers van mensen met dementie als onder mensen uit de algemene Nederlandse bevolking.
Spel om zorg voor een naaste met dementie te oefenen
Met het informatieve spel ‘DemiZorg’ kunnen mantelzorgers online oefenen met het zorgen voor een naaste met dementie. Het spel bestaat uit vier verschillende zorgsituaties waar de mantelzorgers uit kunnen kiezen. Dit zijn zorgsituaties waar mantelzorgers van mensen met dementie vaak mee te maken krijgen. Dit zijn aankleden, douchen, eten en ergens naartoe gaan. In het spel speel je de mantelzorger en kun je uit verschillende acties kiezen die tot verschillende resultaten leiden.
Positieve gevolgen van mantelzorg
Mantelzorgen is vaak een zware taak; in de afgelopen jaren is meermaals aangetoond dat mantelzorgers meer psychologische en fysieke problemen ervaren dan niet-mantelzorgers. Het zorgen voor een partner of familielid kan echter ook positieve effecten hebben. Zo blijkt onder andere uit onderzoek dat mantelzorgers zelf beter presteren op een taak voor geheugen dan niet-mantelzorgers.
E-learning: Goede relatie werkt fijner
Een goede relatie tussen zorgmedewerkers en familie werkt fijner en kan het welzijn van de cliënt verbeteren. Dat is de strekking van de e-learning Dementie en de relatie met de familie van het Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE). De les uit deze e-learning van 20 minuten: Neem de tijd voor een goed gesprek, behandel elkaar met respect, neem elkaar serieus, wissel informatie uit en sta open voor elkaars ideeën en wensen.
Manieren om mantelzorgers te ondersteunen
Als zorgmedewerker speel je niet alleen een belangrijke rol in de ondersteuning van iemand met dementie, maar ook voor de mantelzorger. Mantelzorgers vervullen verschillende rollen in de zorg en ondersteuning van mensen met dementie. Als medewerker is het goed om je bewust te zijn van deze verschillende rollen en wat dit van jou vraagt. Dit filmpje geeft een indruk van de vier rollen die mantelzorgers vervullen. Deze video gaat over mantelzorgers in het algemeen, niet specifiek over mantelzorgers voor mensen met dementie.
https://www.youtube.com/watch?v=5wl8NXHe914
Download ook het rapport 'De zorgrelatie tussen cliënten met dementie, hun mantelzorgers en thuiszorgprofessionals' (pdf, 2012)
Mantelzorgers ondersteunen bij zelfmanagement
Zelfmanagement is belangrijk voor mantelzorgers van mensen met dementie, bijvoorbeeld om adequaat om te gaan met het veranderd gedrag van de naaste met dementie. Onderzoekers van het Nivel, Amsterdam UMC, Geriant, Trimbos-instituut en Alzheimer Nederland ontwikkelden daarom een online interventie om zelfmanagement bij deze mantelzorgers te ondersteunen. Lees meer over de interventie op de website van het Nivel:
Luisteren naar mantelzorgers
Er zijn verschillende vormen van ondersteuning die een mantelzorger kan helpen. Soms is het voldoende om met aandacht te luisteren naar zijn of haar verhaal en de mantelzorger te laten weten dat hij of zij er niet alleen voor staat. Op Dementie.nl vind je hiervoor een aantal praktische tips.
Dagopvang
In andere situaties is meer praktische ondersteuning gewenst. Dit kan bijvoorbeeld door een passende dagopvang voor de persoon met dementie, gespreksgroepen met andere mantelzorgers of de inzet van een vrijwilliger zodat de mantelzorger zelf even op adem kan komen. Het aanbod van deze soorten ondersteuning verschilt per gemeente. Vaak weet een casemanager dementie welke ondersteuningsmogelijkheden er zijn in jouw gemeente of regio.
Samenwerken met mantelzorgers in verpleeghuis
Wanneer een persoon met dementie naar een verpleeghuis verhuist, blijft de mantelzorger nog steeds een belangrijke rol spelen. Zo kan je als zorgmedewerker veel van de mantelzorger leren bijvoorbeeld over hoe de persoon met dementie vroeger was of wat de tips zijn hoe je deze persoon het beste kan benaderen of verzorgen. Ook kun je bijvoorbeeld samen met de mantelzorger bespreken wat ze zelf nog graag wil blijven doen en hoe jullie daarin kunnen ondersteunen.
Verlies van een naaste
Het afscheid nemen en rouwen van een naaste met dementie begint voor de mantelzorger al voordat zij de naaste verliest aan de dood. De persoon met dementie gaat steeds meer veranderen en het is moeilijker om contact te krijgen. Een mantelzorger ervaart hierdoor verschillende vormen van verlies. Het verlies van onder andere de vertrouwde rolpatronen, sociale contacten en wederkerigheid en gelijkwaardigheid in een relatie. Als zorgmedewerker is het belangrijk om hier rekening mee te houden en ook te kijken wat een mantelzorger nodig heeft.
Na het overlijden van de partner of vader of moeder, moet er vaak een hoop worden geregeld. Een nazorggesprek kan hierbij helpen. Het blijkt dat mantelzorgers vooral behoefte hebben aan het steeds opnieuw vertellen van hun verhaal, praten over het ziekteverloop en over hoe nu verder en de keuzes die gemaakt moeten worden.
Meer informatie
- Praten over Gezondheid: In diverse filmpjes vertellen mantelzorgers hun ervaringen rondom dementie. Startend vanaf de eerste signalen t/m het overlijden.
- Dementie en mantelzorg PGGM: Zaken regelen, je zorgen maken, leren omgaan met de ziekte: als je mantelzorger bent voor iemand met dementie heb je een zware taak. Lichamelijk, maar vooral emotioneel. Een steuntje in de rug is dan welkom. Deze themapagina helpt met praktische tips, hulp en waardevolle ervaringen van andere mantelzorgers die zorgen voor iemand met dementie.
- Rapport Dementiemonitor mantelzorg 2018 (pdf) van Alzheimer Nederland en Nivel. Tweejaarlijks wordt een onderzoek gedaan onder mantelzorgers voor mensen met dementie. De zorg, belasting en impact wordt in dit onderzoek beschreven.
- Dementiezorg voor elkaar geeft een overzicht van verschillende instrumenten en tools waarmee mantelzorgers en vrijwilligers meer kunnen leren over dementie.
- Routekaart dementieproces laat het proces zien dat je als naaste, of ‘mantelzorger’ doorloopt vanaf het moment dat je in de gaten krijgt dat er iets niet klopt, tot en met de fase na het levenseinde.