Het ziekteproces van dementie kent drie fases. Deze fases kunnen elkaar overlappen en niet iedereen krijgt alle symptomen. Ook kunnen verschijnselen veranderen of weer verdwijnen.
Vroege fase
Dementie begint vaak met kleine veranderingen in het gedrag of functioneren. De diagnose dementie ligt daarbij vaak niet direct voor de hand. Verschijnselen worden vaak toegeschreven aan stress of ouderdom. Herkenbare eerste tekenen zijn:
- dezelfde vraag of zin herhalen
- recente gebeurtenissen of gesprekken vergeten
- trager begrip van nieuwe dingen
- de draad van een verhaal kwijtraken
- in de war zijn
- minder vloeiend spreken
- moeite met beslissingen nemen
- weinig belangstelling voor andere mensen en activiteiten
Middenfase
In de middenfase worden de veranderingen duidelijker en meer zichtbaar. De persoon met dementie wordt meer afhankelijk van anderen en heeft bijvoorbeeld hulp nodig bij dagelijkse dingen zoals eten, wassen, aankleden en toiletbezoek. Andere signalen hierbij zijn:
- in de war zijn over tijd, plaats en datum
- weglopen en de weg kwijtraken
- moeite met het herkennen van mensen
- verstoord dag- en nachtritme
- wantrouwend en achterdochtig
- gevaarlijke situaties veroorzaken, zoals het gas openzetten zonder het aan te steken
- vreemd gedrag vertonen zoals in nachtkleding de straat op gaan
- waandenkbeelden en hallucinaties hebben
Late fase
De late fase van Alzheimer kenmerkt zich door volledige afhankelijkheid. Het geheugenverlies is groot. Daarnaast gaat iemand ook lichamelijk achteruit. Het lopen gaat moeizaam en schuifelend of lukt helemaal niet meer. Uiteindelijk wordt iemand bedlegerig en heeft hij of zij volledige verzorging nodig. Andere mogelijke kenmerken zijn:
- veel eten en toch veel gewicht verliezen
- moeite met kauwen en slikken
- incontinentie
- spraakverlies, soms kent iemand nog een paar woorden die hij of zij steeds herhaalt
- onrustig gedrag, schreeuwen of zoeken naar iets of iemand
- verdrietig of boos, zelfs agressief, vooral als iemand zich bedreigd voelt
- woede-uitbarstingen door onbegrip tijdens de lichamelijke verzorging
- moeite met uiten
Video De drie stadia van Alzheimer
https://youtu.be/q9BvrBhhyxM
Verschillen mannen en vrouwen
Het verloop van dementie lijkt te verschillen bij mannen en vrouwen. Bij mannen komen symptomen als lusteloosheid, onrust, gewelddadigheid en sociaal ongepast gedrag vaker voor. Bij vrouwen komen depressiviteit, teruggetrokken gedrag, emotionele labiliteit en waanbeelden juist vaker voor dan gemiddeld. Hetzelfde geldt voor gedragsveranderingen, deze zijn bovendien ernstiger dan bij mannen. Een ander verschil is dat vrouwen gemiddeld sneller achteruit gaan. De reden hiervoor is onbekend.
Lees meer over
de verschillen tussen mannen en vrouwen met Alzheimer in het onderzoek van BMC (Engels)
Zorg aansluiten bij de behoefte
Het is belangrijk dat de zorg en ondersteuning van mensen met dementie aansluiten op de behoeftes van de cliënt. Een goede vorm is belevingsgerichte zorg. Hierbij staan niet de beperkingen van degene die zorg krijgt centraal maar de wensen en mogelijkheden. Er wordt uitgegaan van de ik-beleving: hoe ervaart iemand zichzelf en de wereld om hem of haar heen?
Download de
folder Dementie en de fasen van 'Ik-beleving' (pdf) van Stichting Philadelphia Zorg
Bij belevingsgerichte zorg wordt er onderscheid gemaakt tussen vier verschillende fases. Hieronder vind je naast de beschrijving ook casussen die je kunt gebruiken in het onderwijs, of ter bespreking in het teamoverleg om beter te leren omgaan met dementie.
Het bedreigde ik
In deze fase wordt de cliënt geconfronteerd met het verlies van mogelijkheden als gevolg van cognitieve stoornissen, met name geheugen- en oriëntatiestoornissen.
Wat moet je doen?
- probeer het gevoel van angst en onveiligheid te verminderen
- doe een beroep op vaardigheden die niet achteruit zijn gegaan
- informeer de cliënt over de concrete werkelijkheid om hem of haar heen (realiteitsoriëntatie)
Casus 1 Het bedreigde ik (pdf)
Casus 2 Het bedreigde ik (pdf)
Het verdwaalde ik
In deze fase raakt de cliënt steeds meer gedesoriënteerd en verdwaalt in de wereld en het eigen verleden.
Wat moet je doen?
- bied houvast
- structureer de dagelijkse leefomgeving
- sluit zo veel mogelijk aan bij de interesses en behoeften van de cliënt
Casus Het verdwaalde ik (pdf)
Het verborgen ik
Langzamerhand verdwijnt de cliënt in de eigen innerlijke wereld en heeft geen tijdsbesef meer. Het contact met de omgeving gaat verloren.
Wat moet je doen?
- sluit het aanbod aan op de directe zintuiglijke behoeften (warmte, rust, prettige sfeer) en beleving (warm/koud, honger/dorst, pijn) van de cliënt
- creëer een rustige, prikkelarme leefomgeving
Casus Het verborgen ik (pdf)
Het verzonken ik
In deze fase gaat het besef van zichzelf en de leefomgeving helemaal verloren. Er is nauwelijks nog sprake van zichtbare emoties. De beleving van de dingen is grotendeel zintuiglijk en communicatie is niet meer mogelijk.
Wat moet je doen?
- speel in op de lichamelijke behoeften
- maak lichamelijk contact (koesteren)
- praat zachtjes en rustig, de woorden zijn niet belangrijk
- bied prettige, zintuiglijke prikkels
Casus Het verzonken ik (pdf)
Verhalen en tips
Wanneer iemand de diagnose dementie heeft gekregen, komt er veel op hem of haar af. Mensen gaan hier op veel verschillende manieren mee om. Op het platform Ik leef met dementie van Alzheimer Nederland staan verhalen en tips van mensen met dementie zelf. Deze tips zijn niet specifiek gericht op professionals, maar zeker zo relevant.