Medicijnen kunnen bij dementie om verschillende redenen worden ingezet. Wij maken hier een onderscheid in:
Medicatie om het verloop van dementie te vertragen
Bij sommige vormen van dementie kunnen medicijnen het ziekteproces stabiliseren of vertragen. Dit kan bijvoorbeeld bij de ziekte van Alzheimer. Soms gaat medicatie ook bepaalde symptomen tegen. Hoe eerder de diagnose wordt gesteld, des te beter kunnen medicijnen het ziekteproces vertragen.
Hoe goed de medicijnen werken verschilt per persoon. Helaas hebben ze ook veel bijwerkingen. Zowel de exacte werking als de mogelijke bijwerkingen zijn - door die persoonlijke verschillen - niet te voorspellen.
In Nederland zijn vier middelen voor dementie beschikbaar:
- Galantamine (Reminyl)
- Rivastigmine (merkloos, Permente en Exelon)
- Donepezil (Navazil)
- Memantine (Ebixa en Nemdatine)
De eerste drie worden gebruikt bij de behandeling van de ziekte van Alzheimer (beginnend tot matig), Parkinson-dementie en Lewy body-dementie. De medicijnen gaan verslechtering van het geheugen tegen. Mensen met een gevorderd stadium van de ziekte van Alzheimer kunnen memantine voorgeschreven krijgen.
Medicatie rondom onbegrepen gedrag
Vaak schrijven artsen bij ‘probleemgedrag’ antipsychotica, antidepressiva of slaap- en kalmeringsmiddelen voor. Deze medicijnen kunnen acute symptomen bestrijden, maar lossen de onderliggende oorzaak meestal niet op. De medicatie kent veel bijwerkingen en heeft bijna altijd een negatief effect op de persoonlijke levenssfeer van de cliënten. Bewust omgaan met psychofarmaca is daarom noodzakelijk. Op dit moment krijgt een op de vier bewoners met dementie een antipsychoticum voorgeschreven (Bron: Monitor Woonvormen Dementie, 2015, Trimbos-instituut).
Bijwerkingen van psychofarmaca worden niet altijd herkend. Ze lijken namelijk op symptomen van dementie. Denk bijvoorbeeld aan sufheid, onverschilligheid, afvlakking van emoties en bewegingsstoornissen. Voor het verminderen van onbegrepen gedrag bij mensen met dementie, is goed onderzoek nodig. Er zijn namelijk verschillende factoren die het gedrag kunnen beïnvloeden. Mocht medicatie toch nodig zijn, schrijf deze dan bewust voor en gebruik daarbij onderstaande 10 uitgangspunten
Trainen beheren en innemen medicatie
Mensen met dementie vergeten soms om hun medicijnen in te nemen. Voor het trainen van het zelf beheren en tijdig innemen van medicatie kan de persoon met (beginnende) dementie en de mantelzorger training krijgen van een ergotherapeut. Ook zijn er allerlei (technologische) mogelijkheden die hierbij kunnen ondersteunen.
Soms weigert een persoon met dementie zijn of haar medicijnen in te nemen. Je kunt hem of haar dan moeilijk dwingen om de medicatie in te nemen. Probeer samen met collega's en naasten te achterhalen wat de reden is waarom iemand medicatie weigert en wat wel werkend zou zijn. Wanneer een persoon structureel de medicatie weigert neem dan contact op met een arts om de vervolgstappen te bepalen.
Lees meer over de Wet zorg en dwang in het thema Vrijheidsbeperking
Stappenplan: passend voorschrijven antipsychotica
Een kwart van de verpleeghuisbewoners met dementie krijgt antipsychotica wanneer zij onbegrepen gedrag vertonen, ook al hebben deze middelen vaak nadelige bijwerkingen en zijn ze niet effectief. Dit stappenplan van het Universitair Kennisnetwerk Ouderenzorg Nijmegen (UKON) en het Universitair Netwerk Ouderenzorg (UNO)-UMCG helpt zorgverleners op verpleeghuisafdelingen om het voorschrijven van antipsychotica te verbeteren.
Een belangrijk doel van het nieuwe stappenplan is vooral het verbeteren van de communicatie tussen zorgverleners. Het bestaat uit zes stappen, gericht op de bewustwording van de rol van de arts, verzorgenden en psycholoog in het proces van voorschrijven en op verbetering van de samenwerking.
De werkwijze bevat onder andere e-modules gericht op de kennis en bewustwording van de zorgprofessionals. Zo leren zij een betere afweging te maken over behandeling met antipsychotica.
Pilot succesvol
De wetenschappers die het stappenplan ontwikkelden, deden een pilot met vijf verpleeghuisafdelingen. In totaal deden negen teams en 250 bewoners mee aan de proef. Na afloop bleek een trend van minder voorschrijven zichtbaar. Ook steeg het aantal psychosociale interventies en daalde de inzet van vrijheidsbeperkende maatregelen. De deelnemende zorgverleners waren ook positief over het stappenplan.
Het stappenplan is ontwikkeld door het Universitair Kennisnetwerk Ouderenzorg Nijmegen (UKON) en het Universitair Netwerk Ouderenzorg (UNO)-UMCG.
E-learning Medicijnen bij dementie
Met de e-learning 'Medicijnen bij dementie' krijg je als verpleegkundige en/of verzorgende in de thuiszorg kennis en achtergrondinformatie over het gebruik van dementieremmers en psychofarmaca bij dementie. Daardoor kun je ongewenste effecten van het medicijngebruik tijdig signaleren en doorgeven aan de behandelend arts. De e-learning wordt aangeboden door het Instituut Verantwoord Medicijngebruik. Ga naar de e-learning Medicijnen bij dementie. De kosten zijn 21,95 euro excl btw.
Aan de slag in je organisatie
Wil je in je eigen organisatie aan de slag gaan om bewuster met psychofarmaca om te gaan? Gebruik dan dit stappenplan van Vilans (pdf)
Meer informatie over medicijnen bij dementie: