Leren bij dementie

Bij mensen met dementie zie je vaak dat ze met het verergeren van de aandoening steeds minder dingen ondernemen en doen. En dat terwijl deze activiteiten vaak een positief effect hebben, zowel lichamelijk als geestelijk. Het blijven aanspreken van het lerend vermogen kan daarbij helpen. Onderstaande video laat dat zien. 

https://www.youtube.com/watch?v=UjiiYSakXxw

Lerend vermogen is geen doel op zich, je past het toe om activiteiten die voor mensen met dementie van betekenis zijn, te stimuleren. Dit vraagt een persoonsgerichte aanpak. Wanneer je aan de slag gaat met lerend vermogen is het belangrijk om een positieve sfeer te creëren en aan te sluiten bij de wensen en behoeftes van de persoon. 

Er zijn drie soorten typen van leervormen bij mensen met dementie.  

Operant leren

Operant leren is de meest voorkomende vorm van leren. Deze manier van leren gebruiken wij vaak in ons dagelijks leven. Goed gedrag wordt beloond en negatief gedrag afgestraft. Hierdoor zul je vaker goed of positief gedrag vertonen.

Mevrouw Ans Rugtes leerde operant. Met een iPad leerde zij foto’s maken en die foto’s helpen haar om dingen beter te vertellen. 

https://youtu.be/7KriZI56Uxk

Emotieleren

Gebeurtenissen die met emotie gepaard gaan, onthoud je het beste. Dit geldt voor mensen zonder én voor mensen met dementie. Van dit gegeven kun je gebruik maken om iets te onthouden. Door een specifieke situatie aan een emotie te koppelen, krijgt het een hele andere emotionele lading.

In onderstaande video zie je dat mevrouw Van Dijk graag een blokje omgaat, maar dat ze dit niet zonder haar rollator kan. Alleen die rollator vergat ze telkens. Binnen WoonZorgcentra Haaglanden hebben ze met behulp van emotieleren een oplossing bedacht. 

https://www.youtube.com/watch?v=DarGsLiwbkI

Associatieleren

Een andere vorm van leren is het associatieleren. Hierbij worden ouden associaties gekoppeld aan nieuwe situaties. Het is hierbij belangrijk om gebruik te maken van alle zintuigen. Positieve associaties, zoals favoriete muziek of een geur die samen hangt met een mooie herinnering, kunnen goed ingezet worden bij het leren. Associatieleren wordt ook wel klassiek conditioneren genoemd. In de video vind je meer uitleg rondom associatieleren. 

https://www.youtube.com/watch?v=P8z9pa3LAMI

Belangrijke aandachtspunten bij het leren

Voor het succesvol (opnieuw) aanleren van vaardigheden zijn onderstaande voorwaarden van belang. Een ergotherapeut kan daarnaast ook helpen bij het begeleiden van (opnieuw) aanleren van vaardigheden of het aanspreken van het lerend vermogen. 

1. Observeer goed; een associatie of emotie moet wel passen bij de belevingswereld van de persoon met dementie.
2. Sluit aan op de wensen en behoeftes; houd het leuk, motiveer, dwing niet en bewaak de goede sfeer.
3. Houd rekening met de beperkingen; mensen met dementie kunnen niet altijd goed aangeven of iets pijn doet of dat ze moe zijn.
4. Wees consequent, maar corrigeer niet.

Goede voorbeelden

• WoonZorgcentra Haaglanden is uitgebreid aan de slag te gaan met leren bij dementie. Voorbeelden vind je op de website van WoonZorgcentra Haaglanden. Lees ook het bericht op de website van Vilans over hun ervaringen. 
• Brabantzorg heeft met behulp van het lerend vermogen een bewoner een vaste wandelroute geleerd. Nu kan zij weer zelf op bezoek bij haar dochter. 

https://youtu.be/ryCb1yL4mf0

Meer informatie

• De website ‘Opnieuw geleerd, oud gedaan’ bevat veel informatie over het lerende vermogen. Inclusief video’s en een toolkit. 
• ‘Ouderen met dementie kunnen wel degelijk nieuwe dingen leren’. Bericht en item op de website van NPO Radio 1
• ‘Oude routines, nieuwe vaardigheden’ (pdf), artikel over lerend vermogen en de rol van de ergotherapeut in Ergotherapie Magazine (2016).