Zelfmanagement en gezondheidsvaardigheden

Kwart Nederlanders minder gezondheidsvaardig

Het rapport 'Gezondheidsvaardigheden in Nederland' uit 2024 laat zien dat 8% van de bevolking van 18 jaar en ouder onvoldoende gezondheidsvaardig, 27% heeft beperkte gezondheidsvaardigheden en 65% is voldoende gezondheidsvaardig. Dit betekent dat 1 op de 3 mensen minder gezondheidsvaardig is. Deze mensen hebben moeite om informatie over hun ziekte te begrijpen en hun weg te vinden in de zorg. Vaak hebben ze meer problemen met hun gezondheid. Lees een samenvatting van het rapport op de website Nieuwsbrief Zorg en Innovatie. 

Bereik mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden beter

Mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden zoeken minder vaak zelf naar informatie over gezondheid. Ze lezen ook minder vaak boeken over gezondheid en ziekte. Ook vinden zij internet minder belangrijk om gezondheidsinformatie te vinden.

In plaats daarvan gebruiken zij vaker televisie, social media, blogs en websites van bekende mensen. Ze vertrouwen deze bronnen ook vaker dan mensen met voldoende gezondheidsvaardigheden. Maar de informatie op deze kanalen klopt niet altijd. Daarom is het belangrijk om goede en betrouwbare informatie ook te delen via de kanalen die deze mensen gebruiken.

Meer problemen bij medicijn-inname en therapietrouw

Bij het innemen van medicijnen en therapietrouw zijn de problemen met zelfmanagement het grootst. Mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden begrijpen minder goed hoe medicijnen werken. Ze vinden het moeilijk om etiketten, bijsluiters en (mondelinge) uitleg te begrijpen. Medicijnen worden daarom minder goed ingenomen. Het is goed om hier extra aandacht aan te besteden.

Ondersteuning vanuit de huisartsenpraktijk

Het kost veel tijd en aandacht om mensen die minder gezondheidsvaardig zijn te ondersteunen bij zelfmanagement. Maar deze aanpak levert veel op. 

Binnen een huisartsenpraktijk of gezondheidscentrum is vaak al veel mogelijk om hen te ondersteunen. Denk aan een aangepaste wachtkamer, folders, video's en een passende manier van praten. 

Huisartsengroep Damzicht in Schiedam heeft deze aanpassingen doorgevoerd. Zij zijn mede-ontwikkelaar van de handreiking 'Aandacht voor zelfmanagement én gezondheidsvaardigheden'. Ook hebben ze een taalnetwerk opgezet in Schiedam. Huisarts René Koop vertelt in deze video wat het traject hem en zijn team opleverde:

Passende ondersteuning vanuit de wijk

Voor eerstelijns zorgverleners is het goed om binnen én buiten de muren van de praktijk te kijken voor de juiste ondersteuning. Mensen met minder gezondheidsvaardigheden lopen vaak op verschillende gebieden tegen problemen aan. 

In Schiedam werken verschillende organisaties samen om deze groep mensen te ondersteunen. De handreiking 'Aandacht voor zelfmanagement én gezondheidsvaardigheden' hielp hen daarbij. In deze video kom je meer te weten over deze handreiking: 

Laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden

Een deel van de mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden is laaggeletterd. Zij hebben moeite met lezen en schrijven. In dit webinar gaan experts in op het belang van gezondheidsvaardigheden en laaggeletterdheid binnen de huisartsenzorg. Maar aandacht voor laaggeletterdheid is in alle sectoren een belangrijk aandachtspunt. Ook binnen de ouderenzorg. In het webinar leer je wat jij als zorgverlener kunt doen om patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden beter te ondersteunen.

Minder gezondheidsvaardigheden herkennen

Wil je mensen met minder gezondheidsvaardigheden goed helpen? Dan is het belangrijk dat je als zorgverlener de signalen herkent. Let op als een cliënt bijvoorbeeld: 

• te laat, niet of lange tijd niet op een afspraak verschijnt;
• zijn of haar klachten niet goed verwoordt bij het maken van een afspraak; 
• de benodigde formulieren niet van tevoren invult;
• onvoldoende voorbereid op de afspraak komt; 
• een warrig verhaal vertelt;
• sturend of eisend overkomt;
• altijd dezelfde vragen stelt;
• vraagt of je iets kunt invullen ('Want ik schrijf zo onleesbaar');
• zegt dat de bijsluiters zo ingewikkeld zijn;
• zegt dat de kinderen de boodschappen doen voor hem of haar;
• zegt nooit te lezen, omdat de televisie genoeg informatie geeft.

Geef makkelijk te begrijpen informatie

Hoe je communiceert en informatie geeft maakt veel verschil in de zorg voor mensen die minder gezondheidsvaardig zijn. Je kunt hun gezondheidsvaardigheden verbeteren met makkelijk te begrijpen voorlichtingsmaterialen. Maak bijvoorbeeld gebruik van de website Begrijp je lichaam van Pharos voor eenvoudige medische uitleg.

Pas voorlichtingsmateriaal aan

Op veel plekken wordt geprobeerd om de zorg makkelijker te maken voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Toch zegt de helft van de zorgverleners (50%) dat de organisatie waar zij werken het voorlichtingsmateriaal, zoals websites, folders en brieven, niet speciaal aanpassen aan deze groep mensen. Ook geeft 4 op de 10 zorgverleners (41%) aan dat zij hun manier van praten of uitleggen niet aanpassen als zij mensen helpen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Hier is dus nog verbetering mogelijk.

12 tips om je communicatie aan te passen

De manier waarop je communiceert, kan zorgen voor meer begrip bij de cliënt. Deze tips voor goede communicatie helpen je daarbij:

1. Neem de tijd en boek zo mogelijk een dubbel consult.
2. Laat mensen rustig uitleggen waarvoor ze komen.
3. Moedig mensen aan om vragen te stellen. 
4. Gebruik beeldmateriaal als ondersteuning van uitleg, zoals video’s en plaatjes. 
5. Gebruik eenvoudige taal. Maar blijf iemand wel als volwassene aanspreken. 
6. Gebruik eenvoudige woorden. Dus niet 'de jeugd van tegenwoordig', maar 'kinderen van onze school'. 
7. Stel maar één vraag tegelijk. 
8. Kort de informatie in tot drie kernpunten.
9. Herhaal de belangrijkste punten.  
10. Maak adviezen en tips concreet.
11. Gebruik de terugvraagmethode om zeker te weten dat de cliënt je begrepen heeft.
12. Blijf correct Nederlands praten bij mensen die de Nederlandse taal niet goed beheersen, en schakel bij taalbarrières een tolk in.

Tolkentelefoon 

Op de website zoschakeltueentolkin.nl staat per zorgsector informatie over hoe de financiering van tolken geregeld is en ook tips en adviezen voor het werken met tolken. Op het YouTube kanaal van Patiëntenfederatie Nederland vind je zeven filmpjes met korte uitleg over het belang van een tolk. Voor het aanvragen van een tolk kun je terecht op de website van Global Talk. Er is een algemeen nummer van de tolkentelefoon beschikbaar: 088 2555 222.

Meer weten

Wil je meer lezen over omgaan met mensen met minder gezondheidsvaardigheden? Bekijk dan de verschillende bestanden onder 'Downloads' op deze pagina.