Droge mond

De belangrijkste functies van speeksel

Speeksel is erg belangrijk voor de gezondheid en bij veel dagelijkse handelingen. We bespreken de belangrijkste manieren waarop speeksel je helpt.

1. Smeermiddel en bevochtiging. Speeksel zorgt dat voedsel makkelijker door de mond en keel glijdt. Ook voorkomt het dat de mond en keel te droog worden. Daarnaast zorgt speeksel dat gebitsprotheses zich beter vasthechten en comfortabeler zitten.
2. Spijsvertering. De enzymen in speeksel, zoals amylase, helpen zetmeel in voedsel af te breken. Dit is het begin van de spijsvertering. Het is namelijk de eerste stap om complexe koolhydraten om te zetten in eenvoudigere suikers.
3. Tanden en slijmvliezen beschermen. Speeksel helpt gaatjes voorkomen. Dat doet het door zuren te neutraliseren en door mineralen te leveren zoals calcium en fosfaat, die het tandglazuur versterken. Het houdt ook de lippen en slijmvliezen vochtig en soepel.
4. Antibacteriële en antivirale eigenschappen. Stoffen in speeksel helpen de mond te beschermen tegen bacteriën en infecties.
5. Spraak. Speeksel speelt een rol bij geluiden vormen als je spreekt. Daarnaast draagt het eraan bij dat de mond gesmeerd blijft.
6. Smaak. Zonder speeksel geen smaak. Smaakpapillen werken namelijk alleen goed als er genoeg speeksel is.

Xerostomie of hyposalivatie?

Veel mensen gebruiken xerostomie en hyposalivatie door elkaar. Maar deze termen hebben verschillende betekenissen.

Xerostomie betekent het gevoel van een droge mond. Hyposalivatie is een medische term die verwijst naar meetbaar verminderde aanmaak van speeksel. Hierbij maken de speekselklieren dus niet genoeg speeksel aan. Een ander woord voor hyposalivatie is hyposialie.

Vaak gaan xerostomie en hyposalivatie samen, maar dit hoeft niet altijd zo te zijn. Soms voelt iemand een droge mond, terwijl er toch genoeg speeksel is. Andersom kan er te weinig speeksel zijn zonder dat de persoon een droge mond voelt. Dit kan komen doordat iemand langzaam minder speeksel aanmaakt, waardoor die persoon eraan went.

Hoe ontstaat een droge mond?

Een droge mond (xerostomie) en te weinig speeksel (hyposalivatie) kunnen door veel verschillende dingen komen. We lichten hier 3 veelvoorkomende oorzaken uit: medicijnen, ziektes of aandoeningen en een functiestoornis van de speekselklieren. Ook staan we stil bij oorzaken die minder vaak voorkomen.

Medicijnen

Een droge mond komt meestal door de bijwerkingen van langdurig medicijngebruik. Bij ouderen is dit vaak in combinatie met een afname van de cellen die speeksel produceren in de speekselklieren.

Van ongeveer 800 medicijnen is bekend dat ze als bijwerking een droge mond kunnen veroorzaken. Deze medicijnen kun je vinden in het Farmacotherapeutisch Kompas (FTK). Onder andere de volgende medicijnen veroorzaken vaak een droge mond:

• anticholinergica
• hypnotica
• benzodiazepinen
• antidepressiva
• spasmolytica
• anti-epileptica
• antihypertensiva
• antihistaminica
• opioïden
• cytostatica

Ziekte of aandoening

Sommige aandoeningen leiden tot een verminderde speekselproductie. Vaak komt dit door veranderingen in de cellen van de speekselklieren. Voorbeelden hiervan zijn:

• afname van de speekselklieren door bestralingstherapie;
• verstopping van de speekselklieren door speekselstenen of tumoren;
• auto-immuunziekten zoals het syndroom van Sjögren;
• bindweefselziekten zoals sclerodermie;
• ontstekingen van de speekselklieren, zoals bij parotis, hiv en aids of hepatitis C.

Functiestoornis van de speekselklieren

Na bestraling van het hoofd-halsgebied werken de speekselklieren vaak niet meer goed. Hoeveel schade er ontstaat aan de speekselklieren, hangt af van de dosis en de duur van de bestraling. 

Minder vaak voorkomende oorzaken van een droge mond

• Een openmondademhaling en zuurstoftherapie kunnen zorgen voor een droge mond. De speekselproductie is vaak normaal, maar door verdamping van speeksel ontstaan droge slijmvliezen. Daarnaast kan zuurstoftherapie leiden tot een verhoogde ademhaling, wat ook kan leiden tot een droge mond. Je ademt dan namelijk meer vocht uit en het zuurstof stroomt langs de slijmvliezen.
• Problemen met de vochtbalans in het lichaam kunnen leiden tot een verminderde speekselproductie. Daardoor heeft iemand behoefte aan meer vocht in de mond. Dit kan verschillende oorzaken hebben, zoals overmatig zweten, diarree of veel plassen.
• Mensen met ernstige nierziekten hebben vaak een droge mond door verstoringen in de mineralenbalans in het lichaam. Ook mogen zij vaak maar weinig drinken, wat het droge mondgevoel verergert. Stress, depressie en angst kunnen tijdelijk zorgen voor een verminderde speekselproductie. Ook een tekort aan vitamines kan minder speeksel en ontstoken slijmvliezen veroorzaken.
• Hormonale veranderingen kunnen de speekselproductie verminderen.
• Aandoeningen die samen gaan met aantasting van de zenuwen kunnen leiden tot een verminderde speekselproductie. Voorbeelden zijn de ziekte van Parkinson en de ziekte van Alzheimer.

Wat kun je er tegen doen?

Indien er sprake is van droge mond (xerostomie)

• Consulteren en verwijzen: neem contact op met een tandarts of specialist wanneer nodig.
• Leefstijladviezen: adviseer om roken en het drinken van koffie of thee te beperken. Stimuleer regelmatig drinken of spoelen met water. Vermijd droog, hard, plakkerig of sterk gekruid voedsel en zorg voor voldoende vochtinname tijdens de maaltijden. Beperk daarnaast de inname van suikers (bijvoorbeeld uit frisdranken of snacks).
• Mondverzorging: gebruik naar behoefte een mondspray of gel en breng regelmatig een vochtinbrengende crème aan op de lippen.
• Overige tips: overweeg het gebruik van watervernevelaars en luchtbevochtigers voor verlichting, vooral tijdens de slaap.

Indien er sprake is van verminderde speekselsecretie (hyposalie)

• Analyseer de oorzaak: ga na of medicatie of een medische aandoening een rol speelt.
• Medicatie evalueren: bespreek met de arts of medicatie met een uitdrogend effect gestopt, verlaagd of vervangen kan worden.
• Mondverzorging: verhoog de frequentie van mondverzorging naar 3–4 keer per dag en verleng de poetstijd. Gebruik fluoride tandpasta (bij voorkeur 5000 ppm bij risico op gaatjes op de tandwortel).
• Speekselssecretie stimuleren: stimuleer kauwen op suikervrije kauwgom, watermeloen, druiven of komkommer. Overweeg medicatie zoals pilocarpine in overleg met de arts.
• Indien geen stimulatie mogelijk is: pas de adviezen voor xerostomie toe.

Bij twijfel of onduidelijkheden kan een tandarts, mondhygiënist of specialist advies geven.

Wil je meer informatie over een droge mond en/of een uitgebreider advies? Kijk dan op de website van Palliaweb. 

Bron

Palliaweb