Cijfers en kosten van ondervoeding

Samenwerking binnen de zorgketen

Minister Schippers (VWS) noemde in maart 2016 in antwoord op Kamervragen, samenwerking binnen de zorg de grote uitdaging van de komende tijd wat betreft ondervoeding. ‘Ik ben van mening dat er gekeken moet worden naar versterking van samenwerking binnen de gehele zorgketen, waarbij goede communicatie over de voedingstoestand en duidelijke afspraken over verantwoordelijkheden cruciaal is.’ Schippers wees ook op de praktische signaleringstools die op Zorg voor Beter staan.

Richtlijnen ondervoeding niet nageleefd

Uit onderzoek van de Wageningse Universiteit blijkt dat ondervoeding bij ouderen wordt vaak niet of te laat gesignaleerd waardoor de gezondheid van mensen gaat onnodig achteruit gaat. ‘Nederland beschikt over uitstekende richtlijnen voor de monitoring en behandeling van ondervoeding. Ze worden alleen niet nageleefd’, stellen de onderzoekers. Zij pleiten voor een duidelijke taakverdeling rond de monitoring en behandeling van ondergewicht, en voor goede voorlichting aan ouderen, mantelzorgers én zorgprofessionals.

Gevolgen

Gevolgen van ondervoeding zijn daling van de weerstand, verhoogde kans op ziekteproblemen, zoals infecties, decubitus, vallen en een vertraagde wondgenezing (Correia & Waitzberg, 2003, Banks et al. 2010, Meijers et al. 2014, Shahin et al. 2010). Een toestand van ondervoeding kan leiden tot een langere opnameduur in ziekenhuizen, verhoogd medicijngebruik, toename van de zorgcomplexiteit, afname van de kwaliteit van leven en toenemende kosten. Ondervoeding gaat gepaard met hoge kosten voor de gezondheidszorg in Nederland. Zo blijkt uit onderzoek dat de jaarlijkse extra kosten voor ondervoeding in de verpleeghuissector 279 miljoen bedragen (Freijer et al. 2014, Meijers et al. 2014).

Landelijke prevalentiemeting 

De Landelijke Prevalentiemeting Zorgproblemen heeft voor de meting in 2015 gewerkt met een nieuwe definitie van ondervoeding. Volgens deze meting is ongeveer één op de vijf cliënten in de verpleeghuissector en een op de acht in de thuiszorg ondervoed is. Oudere en vrouwelijke cliënten, en cliënten die meer zorgafhankelijk zijn, zijn vaker ondervoed, terwijl ondervoede cliënten ook vaker functieverlies en hulp bij het eten nodig hebben.
Screening van de voedingstoestand wordt in de verpleeghuissector bij bijna 60% van de cliënten uitgevoerd, maar dit percentage neemt de laatste jaren af. In de thuiszorg vindt bij een kwart van de cliënten screening plaats. Bij de screening houdt men vooral rekening met het gewicht, BMI, klinische blik en gewichtsverloop.  
Bij 75% van de cliënten met ondervoeding in de verpleeghuissector worden een of meerdere maatregelen genomen. Dit betekent dat er bij 25% nog geen maatregel wordt toegepast, dat 5% hoger is dan in 2014.

Aanbevelingen

De onderzoekers signaleren dat de aandacht voor ondervoeding aan het teruglopen is. Zij bevelen aan:

1. Te investeren in een goed screeningsbeleid. Zonder screening kunnen we de cliënten met een risico of ondervoeding niet herkennen en dus ook niet behandelen, met alle gevolgen van dien.
2. Bijscholing weer op de agenda te zetten.
3. Structureel en uniform beleid met betrekking tot de preventie en behandeling van ondervoeding te voeren, waarbij vooral aandacht besteed moet worden aan het (tijdig) nemen van preventieve maatregelen bij een risico op ondervoeding, vastgesteld na screening met een valide instrument.

Kosten van ondervoeding

Ziekenhuizen zijn jaarlijks 1,1 miljard euro kwijt aan ondervoede patiënten, en verzorgings- en verpleeghuizen 523 miljoen. Door ondervoeding moeten mensen vaker geopereerd worden, herstellen ze langzamer en hebben ze eerder last van doorligwonden. Dit blijkt uit het onderzoek ‘Ondervoeding onderschat’, uitgevoerd door SEO Economisch Onderzoek, op verzoek van de Vereniging van Nederlandse Fabrikanten van Kinder- en Dieetvoedingsmiddelen (VNFKD). De totale maatschappelijke kosten van ondervoeding worden geschat op 1,8 miljard euro per jaar. Nieuw aan dit onderzoek is dat het de totale maatschappelijke onkosten van ondervoeding heeft doorgerekend.

• Download rapport: Ondervoeding onderschat (pdf)
• Factsheet: De waarde van diëtetiek bij ondervoede patiënten in het ziekenhuis (pdf)

Ziekenhuizen

15% van de oudere patiënten in de Nederlandse ziekenhuizen is op hun eerste opnamedag ondervoed. Bij de afdeling geriatrie is zelfs 38% van de ouderen bij opname ondervoed. Ondervoede patiënten liggen gemiddeld 1,4 dag langer in het ziekenhuis. Dit blijkt uit onderzoek over de jaren 2007-2014 van de stuurgroep Ondervoeding, in samenwerking met de Nederlandse Vereniging van Diëtisten (NVD) en VUmc, afdeling Diëtetiek & Voedingswetenschappen. Ruim een half miljoen patiënten zijn op hun eerste opnamedag gescreend op ondervoeding.

• 15% van patiënten bij opname al ondervoed op website van Stuurgroep Ondervoeding.
• Onderzoek: Undernutrition screening survey in 564.063 patients (pdf) in: American Journal of Clinical Nutrition (9 maart 2016).

Prestatie-indicator Ondervoeding

Sinds 2006 wordt er in de Nederlandse ziekenhuizen gescreend op ondervoeding. Tijdige herkenning en behandeling is onderdeel van de basisset van prestatieindicatoren van de Inspectie voor de Gezondheidszorg voor alle verpleegafdelingen en de preoperatieve en geriatrie polikliniek. Download de factsheets met de resultaten Prestatie-indicator Ondervoeding via de website van de Stuurgroep Ondervoeding

Rapport van Gezondheidsraad

In 2011 heeft de Gezondheidsraad een advies geschreven over de aanpak van ondervoeding. Hoe groot is het probleem precies, wat is de beste methode om ondervoeding vast te stellen en hoe kan ondervoeding het best behandeld worden? Volgens de Gezondheidsraad staat vast dat het schadelijk is voor de gezondheid als iemand langdurig te weinig eiwit en energie binnenkrijgt. Niet duidelijk is waar precies de grens ligt: wanneer is iemand ondervoed? In de praktijk worden diverse methoden gebruikt om ondervoeding te meten (zoals recent gewichtsverlies, een lage Body Mass Index). Een betrouwbare methode is er niet. Verschillende onderzoeken laten weliswaar zien dat er een verband is tussen ondervoeding en bijvoorbeeld het sterfterisico, maar onbekend is of dat verband oorzakelijk is. Oftewel: loopt een oudere een groter risico te overlijden omdat hij ondervoed is, of is zijn hogere sterftekans vooral aan iets anders te wijten, bijvoorbeeld aan ziekte? Zolang hierover geen duidelijkheid bestaat, zijn er volgend de Gezondheidsraad geen betrouwbare gegevens over de ernst en omvang van het probleem van ondervoeding.
Advies Gezondheidsraad: Ondervoeding bij ouderen (pdf)

Zorg en extreem overgewicht

Van de 1 miljard mensen in de hele wereld die aan overgewicht lijden, heeft tenminste 300 miljoen echt obesitas. Lichaamsgewichten van 400 kilo zijn extreem, maar komen steeds meer voor. Cijfers wijzen uit dat we de komende jaren steeds meer met cliënten met extreem overgewicht te maken gaan krijgen. Het is dus belangrijk om daarover nu al na te denken. Deze brochure beschrijft hoe de zorgorganisatie zich hierop kan voorbereiden. De brochure bevat ook een checklist om de organisatie door te lichten. 
Brochure: BMI40+: tips over het bieden van adequate langdurige zorg aan mensen met extreem overgewicht (pdf)

Lees meer

De website van de Stuurgroep Ondervoeding