SOFA-model: de rollen van mantelzorgers
Gepubliceerd op: 08-06-2022
Laatst bijgewerkt op: 02-12-2025
Een fijne samenwerking tussen mantelzorgers en zorgmedewerkers is belangrijk. Het SOFA-model helpt om hier een goede invulling aan te geven. Het beschrijft de vier rollen die een mantelzorger heeft en hoe je hier als professional mee om kunt gaan.
In het kort
Type tool
Kennisbundel
Voor wie
Vrijwilligers in de zorg, Zorgverleners, Mantelzorgers
Cliëntgroep
Ouderen
Soort kennis
Praktijk
Het SOFA-model is een hulpmiddel voor zorgprofessionals om de verschillende rollen van mantelzorgers te herkennen en hierop aan te sluiten. Het model maakt zichtbaar dat een mantelzorger niet één vaste rol heeft, maar afwisselend partner in zorg, hulpvrager, naaste en expert kan zijn. Deze rollen kunnen per dag of zelfs per gesprek wisselen.
Het model helpt om het samenspel tussen professionals en mantelzorgers gelijkwaardig, respectvol en effectief te maken, zodat mantelzorgers zich gehoord en gesteund voelen en de zorg voor de cliënt beter aansluit.
Je gebruikt het SOFA-model in elke zorg- of welzijnscontext waar professionals samenwerken met mantelzorgers, zoals in thuiszorg, verpleeghuiszorg en wijkteams, op momenten waarop afstemming, ondersteuning of taakverdeling nodig is.
Het SOFA-model wordt gebruikt door steeds te bepalen in welke rol de mantelzorger op dat moment staat, en jouw aanpak daarop aan te passen. De vier rollen en hoe je handelt:
Samenwerken (mantelzorger als partner in zorg)
- Zie de mantelzorger als medehulpverlener.
- Stem taken en verwachtingen af.
- Leg afspraken vast en evalueer deze regelmatig.
- Deel informatie en instructies (bijv. tiltechniek, ziekte-inzicht).
Ondersteunen (mantelzorger als hulpvrager)
- Voer gesprekken over belastbaarheid en welzijn.
- Signaleer overbelasting en bespreek ondersteuning.
- Betrek het sociale netwerk.
- Bied een luisterend oor en normaliseer ondersteuning zoeken.
Faciliteren (mantelzorger als persoonlijke relatie)
- Respecteer en ondersteun rituelen, normen en waarden binnen de familie.
- Denk mee over hoe mantelzorger en naaste tijd samen kunnen blijven doorbrengen.
- Bewaak privacy en ruimte voor ontspanning.
- Richt je op wat zij belangrijk vinden in hun relatie.
Afstemmen (mantelzorger als expert)
- Vraag naar wensen, gewoontes en voorkeuren van de cliënt.
- Benut de kennis van de mantelzorger bij besluitvorming.
- Vraag regelmatig om advies.
- Wees open over wat je zelf lastig vindt en zoek samen naar oplossingen.
Kern van het gebruik
- Herkennen -> Afstemmen -> Handelen -> Evalueren
- Je schuift voortdurend mee met de rol die op dat moment het meest prominent aanwezig is.
Toepassing in de praktijk
- Open, respectvolle communicatie tussen professional, cliënt en mantelzorger.
- Inzicht in de vier rollen en bewustzijn dat deze kunnen wisselen.
- Tijd en ruimte voor gespreksvoering en afstemming.
- Teamafspraken over hoe je omgaat met mantelzorgers.
- Sensitiviteit voor cultuur, rituelen en familiegewoonten.
Voor de werkvorm:
- Post-its
- Pennen
- Flap-over met vier blokken (S–O–F–A)
- A4’tje met achtergrondinformatie over het model
Een fijne samenwerking tussen mantelzorgers en zorgmedewerkers is essentieel. Het SOFA-model helpt daarbij. Het laat zien welke vier rollen een mantelzorger kan hebben en hoe je daar als professional op inspeelt. Eén rol is altijd aanwezig: die van de persoonlijke relatie. Wil je weten hoe je het model toepast in de praktijk? Bekijk de video.
Vilans
