Routekaart naar meer zingeving in lokaal sociaal beleid

Waarom aandacht voor zingeving in gemeentelijk beleid?

Als gemeente wil je bijdragen aan het welbevinden van (oudere) inwoners, dat spreekt vanzelf. Via de Wmo en de Participatiewet ben je verantwoordelijk voor inwoners die niet op eigen kracht thuis kunnen wonen en voor hun maatschappelijke participatie.

Hun fysieke en materiële welbevinden is natuurlijk van belang, maar net zo belangrijk is hoe inwoners zich mentaal voelen. Ervaren ze dat ze een zinvol leven leiden, ondanks hun eventuele beperkingen? Voor veel inwoners is dat geen enkel probleem, maar dit wordt moeilijker als mensen kwetsbaar worden. Als gemeente kun je daar in samenspel met de lokale organisaties een belangrijke rol in spelen.

In dit filmpje vertelt senior beleidsmedewerker Helma van Seelen over het project zingeving in de gemeente Dordrecht:

https://www.youtube.com/watch?v=Dk-evV5bzpo

Belangrijke thema’s voor gemeenten:

• voorkomen en verminderen van eenzaamheid
• ondersteuning bij mantelzorg
• stimuleren en ondersteunen van vrijwilligerswerk
• ondersteuning bij participatie en eigen regie
• hulp in de thuissituatie
• Nederland dementievriendelijk

Wat is dat eigenlijk, zingeving?

Zingeving gaat om essentiële behoeften die we als mens allemaal hebben:

• verbonden zijn met anderen, erbij horen
• ertoe doen: respect voelen, eigenwaarde hebben
• gezien worden: je persoonlijk gekend voelen
• van betekenis zijn voor elkaar
• een doel hebben in je leven
• je verbonden voelen met iets dat groter is dan jezelf (Derkx, P. 2011, Humanisme, zinvol leven en nooit meer ‘ouder’ worden)

Een toelichting op het begrip zingeving vind je in de tekst Meer lezen over zingeving (pdf)

Wat levert ondersteuning bij zingeving op?

Uit empirisch onderzoek blijkt dat zingeving samengaat met een betere geestelijke en fysieke gezondheid. Dit laatste is vastgesteld door naar medische factoren te kijken, zoals minder stresshormonen, minder infectiegevoeligheid en minder hart- en vaartziekten (Ryff, C.D. 2012 Happiness is everything, or is it?).

Dit betekent dat inwoners die ondersteuning krijgen bij zingeving, in welke vorm dan ook, minder mentale en fysieke klachten ontwikkelen. Hierdoor zullen ze makkelijker omgaan met problemen in hun leven en meer vervulling in hun dagelijks leven vinden.

Professionals die aandacht besteden aan zingeving ervaren meer werkplezier en lopen minder risico op burn-out. Professionals in zorg en welzijn halen hun motivatie namelijk vooral uit het gevoel iets wezenlijks te kunnen betekenen voor hun cliënt, en echt contact te maken.

Handvatten voor zingeving in lokaal sociaal beleid

Hoe geef je (meer) aandacht aan zingeving in je gemeentelijk beleid? Samen met de gemeente Dordrecht is een werkwijze ontwikkeld om stapsgewijs tot een lokale aanpak te komen. Hierbij breng je eerst het aanbod in beeld en legt dit vervolgens naast de behoeften en vragen van oudere inwoners. Het is zeker niet altijd nodig om nieuwe activiteiten of diensten te ontwikkelen. Vaak gaat het over het beter benutten en bekend maken van wat er al is en over meer met elkaar samenwerken. Ook ligt er meestal al een sociale infrastructuur klaar, zoals een sociaal loket of samenwerkingsprojecten tussen de gemeenten en welzijn. Die kun je uitstekend benutten!

Bekijk het filmpje over de werkwijze die de gemeente Dordrecht ontwikkelde:

youtube.com/watch?v=EsR5bSGm0o4

Routekaart en 3 handvatten voor beleidsontwikkeling zingeving

Voor deze werkwijze is een Routekaart (pdf) ontwikkeld, met een stapsgewijze aanpak. De basis is: breng vraag en aanbod in beeld en bepaal met lokale organisaties en zo mogelijk ouderen wat er al goed gaat en wat beter kan. Omdat je bij ouderen zelf te rade gaat en de lokale organisaties betrekt ontstaat er al draagvlak en nog meer samenwerking rond het thema. Iedere stap in de routekaart kun je meer of minder intensief zetten, afhankelijk van de situatie. Dat zal per gemeente verschillen, afhankelijk van welke informatie al beschikbaar is en welke tijdsinvestering mogelijk is. Naast de routekaart zijn er handvatten en werkbladen per stap ontwikkeld:

1. Handvat vraag in beeld (pdf) en Werkblad vraag in beeld (pdf)
2. Handvat aanbod in beeld (pdf) en Werkblad aanbod in beeld (pdf)
3. Handvat (door)ontwikkeling beleid (pdf) en Werkblad doorontwikkeling in uw beleid (pdf)

Draaiboek voor workshop over zingeving

Ook is er een draaiboek voor een workshop 'Aandacht voor zingeving in lokaal beleid in gemeenten' beschikbaar. De workshop is bedoeld voor beleidsmedewerkers van gemeenten en eventueel wethouders, maar vooral ook voor sleutelfiguren uit lokale organisaties waarmee je in je aanpak kunt samenwerken.

In de workshop:

• Verdiep je je in de betekenis van zingeving in het leven van ouderen en hoe lokale organisaties het gevoel van ‘zin’ van vooral oudere inwoners kunnen versterken.
• Gebruik je handvatten om aan een concreet plan te werken dat je in jouw gemeente in gang kunt zetten.

Bekijk het draaiboek voor de workshop over zingeving (pdf)

Tip: benader een Centrum voor Levensvragen wanneer je een externe workshopbegeleider wilt inschakelen. Het betrekken van een inhoudsdeskundige op het thema zingeving is een pre en er zijn over het algemeen geen kosten aan verbonden. Ga naar de website geestelijke verzorging.nl om een Centrum voor Levensvragen bij jou in de buurt te vinden. 

Inspirerende voorbeelden van Zingeving in Lokaal Sociaal Beleid

Om je te inspireren en een concreet beeld te geven van hoe in andere gemeenten aandacht voor zingeving wordt vormgegeven, hebben we een aantal voorbeelden hiervan verzameld. 

• Bekijk de inspirerende voorbeelden van zin in sociaal lokaal beleid (pdf)

De voorbeelden zijn op zingevingsthema ingedeeld en gekoppeld aan de maatschappelijke opgaven waar gemeenten voor staan. Dit overzicht is niet compleet, maar vooral bedoeld als inspiratie. Vul het zelf vooral aan met voorbeelden uit je eigen gemeente.

Extra downloads 

• Instructie-oefening ‘wat maakt het leven zinvol voor ouderen’? (pdf)
• Mogelijke lijn voor presentatie over zingeving in lokaal beleid (pdf)
• Aandacht voor zingeving (ppt)