Brein Omgeving Methodiek
Gepubliceerd op: 01-01-2022
Laatst bijgewerkt op: 17-12-2025
Bij dementie en NAH raakt het denkbrein beschadigd en raakt de prikkelverwerking verstoord. Daardoor wordt het moeilijker om situaties te begrijpen, emoties te reguleren en gedrag te sturen. Onrust, terugtrekgedrag of agressie zijn dan vaak geen 'probleemgedrag', maar signaalgedrag: betekenisvolle aanwijzingen dat de omgeving niet goed aansluit bij wat het brein nodig heeft. De Brein Omgeving Methodiek (BOM) leert zorgverleners methodisch werken aan een omgeving die stress vermindert en het dagelijks functioneren ondersteunt.
In het kort
Type tool
Methode
Voor wie
Mantelzorgers, Verzorgenden, Zorgverleners, Verpleegkundigen
Cliëntgroep
Ouderen, Dementie
Soort kennis
Praktijk
Ontwikkelaar
Dr. Anneke van der Plaats
De Brein Omgeving Methodiek (BOM) is een wetenschappelijk onderbouwde vorm van omgevingszorg, waarbij de omgeving wordt ingezet als 'medicatie voor het brein'. Het idee is dat de fysieke, sociale en organisatorische omgeving veel invloed heeft op hoe mensen met dementie of niet-aangeboren hersenletsel (NAH) functioneren, zich gedragen en zich voelen. De Brein Omgeving Methodiek is ontwikkeld is door dr. Anneke van der Plaats.
De Brein Omgeving Methodiek helpt zorgverleners om stap voor stap te werken aan een omgeving die mensen niet tegenwerkt, maar juist ondersteunt. Door stress te verminderen en helpende prikkels te versterken, kan de omgeving het brein helpen. Daardoor kunnen mensen vaak meer dan vooraf werd gedacht. Dit zorgt voor meer rust, houvast, zelfstandigheid en een betere kwaliteit van leven.
De methodiek richt zich op het goed afstemmen van drie onderdelen die met elkaar samenhangen:
- Fysieke omgeving: het gebouw, de inrichting, licht, geluid, kleuren, materialen, oriëntatie en overzicht
- Dagstructuur en werk- en leefprocessen: vaste routines, eten en drinken, zinvolle activiteiten, zingeving en het dag- en nachtritme
- Communicatie en bejegening: aansluiten bij het emotionele brein en zorgen voor veiligheid en voorspelbaarheid
Omgevingszorg volgens de Brein Omgeving Methodiek kijkt naar wat iemand nog wél kan. De focus ligt op rust, houvast, zelfstandigheid en kwaliteit van leven. Helpende prikkels kunnen de werking van het brein ondersteunen. Daardoor laten mensen met dementie vaak meer mogelijkheden zien dan verwacht. Signaalgedrag neemt af en een verhuizing naar een verpleeghuis kan worden uitgesteld of voorkomen.
De Brein Omgeving Methodiek wordt gebruikt in de zorg en ondersteuning van mensen met dementie en NAH, zowel thuis (extramuraal) als in zorginstellingen (intramuraal).
De methodiek is bedoeld voor professionals zoals:
- casemanagers dementie en individueel begeleiders
- wijkverpleegkundigen en thuiszorgteams
- zorgmedewerkers en behandelaren in verpleeghuizen en woonvormen (zoals artsen, psychologen en ergotherapeuten)
- welzijnsprofessionals en multidisciplinaire teams waaronder ook POH’s die betrokken zijn bij de zorg voor mensen met dementie
Omgevingszorg volgens de Brein Omgeving Methodiek betekent samenwerken om een goede leefomgeving te maken. Goede omgevingszorg werkt het best als verschillende mensen samenwerken, zoals zorgverleners, behandelaren, mantelzorgers, familie en andere mensen uit de omgeving van de cliënt.
De methodiek is niet alleen belangrijk voor zorgverleners. Ook managers, leidinggevenden en ondersteunende diensten in zorg- en welzijnsorganisaties hebben er iets aan. Goede omgevingszorg vraagt keuzes in beleid, inrichting en werkprocessen. Professionals moeten ook de ruimte krijgen om deze veranderingen goed uit te voeren.
De methodiek is vooral bedoeld voor professionals, maar geeft ook handige tips voor mantelzorgers en vrijwilligers die dagelijks voor mensen met dementie zorgen.
De Brein Omgeving Methodiek wordt gebruikt als praktisch hulpmiddel om de omgeving te bekijken en aan te passen. Zorgverleners leren met andere ogen te kijken naar de relatie tussen omgeving, brein en gedrag. Zij leren:
- kijken naar signalen in gedrag en bedenken wat de omgeving daar mee te maken heeft
- de leefomgeving goed bekijken en opschrijven wat belangrijk is
- samen met collega’s en familie een eenvoudig plan maken dat haalbaar is
Een belangrijk onderdeel is het coachen van mantelzorgers en zorgteams. Zij leren begrijpen wat het gedrag van iemand zegt over de omgeving en hoe zij met kleine, praktische aanpassingen veel verschil kunnen maken. Zo wordt de omgeving actief gebruikt als ondersteuning, in plaats van dat deze stress of overbelasting veroorzaakt.
De methodiek helpt om gedrag altijd in verband te zien met hoe het brein werkt, hoe prikkels verwerkt worden en wat het effect is van dagelijkse routines. De methodiek wordt ingezet om bij te dragen aan:
- voorkomen van onbegrepen of veranderend gedrag
- veilig en vertrouwd wonen
- voorkomen van overbelasting van mantelzorgers
- kwaliteit van leven en dagelijkse structuur
- Basiskennis van hoe het brein werkt bij dementie en NAH
- Inzicht in hoe iemand prikkels verwerkt, hoe iemand dingen leert zonder dat hij het bewust doorheeft, en hoe de omgeving daarbij een rol speelt
- Vaardigheden om te observeren, te bekijken wat gedrag betekent en dit om te zetten in praktische adviezen en plannen
- Het vermogen om te kijken vanuit de beleving van de persoon met dementie, rekening houdend met zijn of haar levensgeschiedenis, gewoonten en voorkeuren
- Bereidheid om samen te werken en af te stemmen met mantelzorgers en andere mensen die betrokken zijn
Deze kennis en vaardigheden worden geleerd via:
- Geaccrediteerde cursussen en opleidingen Omgevingszorg volgens de Brein Omgeving Methodiek
- Teamtrainingen en trajecten binnen de organisatie
- Publicaties en boeken van dr. Anneke van der Plaats
Omgevingszorg goed te laten werken, moet het onderdeel worden van de dagelijkse werkprocessen en het kwaliteitsbeleid. Het is dan geen losse activiteit, maar een normaal en vanzelfsprekend onderdeel van goede, persoonsgerichte zorg.
