8 tips om doelen te stellen

Waar gaan doelen over? 

Bij doelen gaat het om de vraag: wat is nu je situatie en wat zou je willen bereiken? Doelen kunnen over van alles gaan, namelijk:

• lichamelijke punten
• geestelijke punten
• leefstijl 
• dagelijks leven
• sociale leven
• omgaan met de ziekte 
• omgaan met de omgeving (zowel de fysieke omgeving als de sociale omgeving)

Video over samen doelen stellen

Bekijk de video over samen doelen stellen van Zuyd Hogeschool.  

Onderzoek naar het stellen van doelen 

Stephanie, docent en onderzoeker aan Zuyd Hogeschool, onderzocht met een team of doelen stellen in de eerstelijnszorg wordt gebruikt en hoe zorgverleners en cliënten dit doen. Samen met belanghebbenden ontwikkelde zij een interventie over doelen stellen. Stephanie: 'Doelen stellen is in de praktijk nog niet echt een gespreksonderwerp. Het gebeurt weinig.'

Interactie en communicatie

'Het stellen van een doel is een complexe interactieve en communicatieve activiteit die vaak wordt onderschat,' vervolgt Stephanie. 'De praktijkondersteuner (poh) is niet gewend om vanuit een holistische blik te werk te gaan. Vaak volgt de poh nog het medisch protocol. Dat zegt iets over de rolopvatting van de praktijkondersteuner. In de competentiebeschrijving staat het wel beschreven: doelen stellen, coachen, maar in de praktijk komt het nog niet van de grond. Er is ook te weinig ondersteuning vanuit de organisatie. Randvoorwaarden als tijd ervoor inplannen, het flexibel inrichten van de werkwijze en het volgen van trainingen, ontbreken vaak.'

Is het beter om zelf doelen te formulieren? 

Het onderzoek liet zien dat praten over doelen niet normaal is. Vragen als: hoe ervaar je je situatie, wat zou je willen bereiken, worden meestal niet gesteld. Er is soms weerstand tegen het woord ‘doel’. Veel cliënten weten niet goed wat ze ermee aan moeten. Zorgverleners beginnen er op hun beurt niet altijd over, omdat ze bang zijn dat de doelen niet realistisch of niet haalbaar zijn.

Beschrijven cliënten zelf hun doelen? Dan leidt dat tot meer motivatie. Stephanie: 'Bij cliënten die doelen beschrijven en ze thuis op een zichtbare plek ophangen, zien we een goed resultaat. Alleen gebeurt dat niet heel vaak.

Vaak zien we dat de praktijkondersteuner ideeën heeft voor een activiteit. Bijvoorbeeld het deelnemen aan een beweegprogramma. Het lastige is dat het op dat moment vaak niet duidelijk is of de voorgestelde activiteit bij de persoon past.

Tips van Stephanie

1. Wees niet bang om over doelen te beginnen.
2. Kies voor open vragen: wat is belangrijk voor jouw cliënt? 
3. Neem een afwachtende houding aan, breng niet direct je mening in. 
4. De huidige situatie moet helder zijn: hoe ziet die eruit? 
5. Praat over de gewenste situatie: hoe ziet die eruit? Wanneer ben je tevreden? 
6. Laat het doel aansluiten bij het type persoon en de levensfase. Zorg voor maatwerk.
7. Laat de cliënt zelf het doel formuleren in de ik-vorm.
8. Wees je ervan bewust dat doelen kunnen veranderen.

Vrijblijvend advies

Cliënten ervaren de voorstellen van de poh vaak als vrijblijvend en volgen de ideeën meestal niet op. Zij voelen het niet als hun eigen keuze. Vaak vergeten ze wat erover gezegd is en bespreken het niet thuis. Of de cliënt bedenkt zich: sporten in een groep, dat is niets voor mij. Het werkt beter als de cliënt wordt uitgenodigd om zelf over de doelen en acties na te denken. Zij zijn de ervaringsdeskundige van hun eigen leven.' 

Werkende principes 

'De huidige situatie moet helder zijn: hoe ziet die eruit? Ga in gesprek over de gewenste situatie vanuit een brede blik: hoe ziet je ideale situatie eruit? Wanneer ben je tevreden? Die informatie verwerk je in je doel. Laat de cliënt het doel formuleren in de ik-vorm. En bespreek hoe je het doel wilt gaan bereiken en wie je erbij wilt betrekken. Een voorbeeld: iemand wil minder vet gaan eten. Informeer hoe het thuis gaat met eten koken en inkopen. Hoe ga je hierover met je partner in gesprek? Zo krijg je inzicht in wat ervoor nodig is om met het doel aan de slag te gaan,' vertelt Stephanie. 

Interventie voor doelen stellen (4-bollen model)

Wil je medische klachten, de gevolgen van een aandoening en de kwaliteit van leven van een cliënt helder krijgen? Dan kan je het 4-bollen model gebruiken. Met dit model kan een cliënt zijn verhaal vertellen en hierop kan terugkijken. De 4-bollen helpen ook bij het stellen van doelen en het uitvoeren hiervan. Meer informatie over de 4-bollen en hoe je deze gebruikt lees je in dit document van Zuyd Hogeschool.

Wat is nodig om dit blijvend toe te passen? 

'Als een huisartsenpraktijk of gezondheidscentrum echt persoonsgericht wil werken, moet de hele organisatie willen veranderen. Persoonlijke doelen stellen is hierbij belangrijk. Hiervoor zijn een paar dingen nodig: meer tijd, meer ruimte voor trainingen en intervisie en minder afgerekend worden op het protocol. Daarnaast is het belangrijk om hierover met elkaar in gesprek te blijven en ervaringen uit te wisselen. Dat kan bijvoorbeeld in een wekelijks overleg. Ook zou de opleiding hier veel meer aandacht aan moeten besteden. Ik ben hierover in gesprek met de opleidingsfunctionarissen.'