Multidisciplinair werken aan probleemgedrag: stappenplan en teamevaluatie

Het verzorgend team werkt met dit stappenplan, samen met andere medewerkers die betrokken zijn bij de betreffende cliënt(en). Denk aan de specialist ouderengeneeskunde, de psycholoog, de activiteitenbegeleider, de maatschappelijk werker of geestelijk verzorger. Het stappenplan is een instrument voor het team van medewerkers om met elkaar aan de slag te gaan. Als verzorgend/verplegend team weet je natuurlijk al veel van de betreffende cliënt(en). Met dit stappenplan kijk je door een nieuwe bril naar de situatie. Maar je zult niet bij iedere stap even lang stil hoeven staan.

In je werk loop je als verplegende of verzorgende soms tegen probleemgedrag van cliënten aan. Dit stappenplan biedt een handreiking om met probleemgedrag aan de slag te gaan in het (multidisciplinaire) team. Wat moet er veranderen en hoe moet je dat doen? Het doorlopen van de stappen uit het plan garandeert dat je het op een systematische wijze aanpakt. In iedere stap is een rol voor de cliënt en/of haar naasten weggelegd. Deze rol is bij elke stap kort uitgewerkt. Pas deze aanwijzingen zo nodig aan voor je eigen situatie.

De stappen zijn verdeeld in vier fasen: 

1. Signaleringsfase: stap 1-3 
2. Diagnosefase: stap 4-5 
3. Behandelfase: stap 6-7 
4. Evaluatiefase: stap 8-9

Signaleringsfase 

Stap 1: Signaleren van gedrag en voorbereiding 

In deze stap bepaal je samen met teamgenoten welke cliënt je met het stappenplan gaat ondersteunen. Om welk gedrag gaat het? Wie moeten jullie erbij betrekken? Afspraken maken is een onderdeel van het stappenplan. In deze stap maak je bijvoorbeeld een lijstje met 'Wie doet wat wanneer?'

Stap 2: De probleemsituatie in kaart brengen 

De probleemsituatie of hulpvraag in kaart brengen kan met een standaard observatiemethode. Betrek ook de familie hierbij. Voor wie is het gedrag een probleem? In welke situaties komt het gedrag voor? Hoe vaak? Hoe lang? Wanneer juist niet? Wat gebeurde er voordat het gedrag plaatsvond, bijvoorbeeld: heeft de cliënt deelgenomen aan een activiteit? 

Stap 3: Probleemsituatie multidisciplinair in kaart brengen

De verschillende disciplines doen aanvullend onderzoek. Ze delen hun observaties in bijvoorbeeld een bewonersbespreking of een multidisciplinair overleg.

Diagnosefase

Stap 4: Begrijpen van het gedrag

Bedenk samen met andere disciplines en familie de mogelijke oorzaken. Denk daarbij aan factoren als vermoeidheid, te veel prikkels, verveling, pijn of nieuwe medicatie. Waardoor ontstaat het gedrag en waardoor wordt het in stand gehouden? In deze stap noteer je alle mogelijke oorzaken en gevolgen en je verbindt die met elkaar. Zo ontstaat een overzicht van factoren en de relaties daartussen.

Stap 5: Wat wil je bereiken (doel bepalen)

In probleemsituaties bestaan vaak meerdere mogelijkheden tot verbetering. Idealiter verdwijnt het onbegrepen gedrag en de lastige situatie helemaal. Maar dat is niet altijd haalbaar. Wat is een realistisch doel? Wil je dat het gedrag helemaal stopt of dat het vermindert? Wil je dat het gedrag wordt geaccepteerd? Wat vindt de familie of mantelzorger? Let bij deze stap op een positieve formulering: wat wil je dat er wél is?  

Behandelfase

Stap 6: Bedenk wat je gaat doen

Stap 4 en stap 5 uit de diagnosefase geven richting aan de interventies die je kiest. Wie gaat wat doen, wanneer, waar, hoe lang en hoe vaak? Wie bewaakt de uitvoering? Wat ga je meten en hoe ga je dat doen?

Stap 7: Voer de afspraken uit

Voor het team, maar ook voor anderen, is het belangrijk dat je de interventies concreet vertaalt in gedrag van betrokkenen. Hoe moet je concreet handelen in het algemeen of in specifieke probleemsituaties? Informeer iedereen van wie iets wordt verwacht.

Evaluatiefase

Stap 8: Bekijk de resultaten en deel ervaringen

Systematisch en methodisch werken staat of valt met terugkoppeling van de resultaten. De belangrijkste vraag is immers of de interventie die je uitvoert effect heeft gehad. Bespreek de resultaten met elkaar, denk aan de specialist ouderengeneeskunde, psycholoog, zorg, familie, en andere disciplines. Wanneer treedt het gedrag nu wel of niet op? Interpreteer de resultaten:

• Is de interventie goed uitgevoerd?
• Zijn de resultaten naar verwachting? Is het doel behaald?

Stap 9: Trek conclusies

Als het werkt:

• Doorgaan, intensiveren, stoppen?
• Hoe houd je dit resultaat vast?

Als het (nog) niet werkt:

• Welke aanpassing is nodig?
• Zijn andere interventies nodig?
• Ga terug naar een eerdere stap in het stappenplan.

Reflectie:

Wat is geleerd? Hoe houden we dat vast?

Een uitgebreide versie van het stappenplan: Multidisciplinair werken aan probleemgedrag: stappenplan en teamevaluatie.

Er zijn verschillende hulpmiddelen bij de observatie van het gedrag: 

• Vragenlijst Inventarisatie en observatie gedragsproblematiek in Handreiking Multidisciplinair omgaan met probleemgedrag (pdf onder downloads, pagina 18-20) 
• Hetero anamnese zorg, vragenlijst voor EVV’ers bij probleemgedrag van een bewoner (Word-document onder downloads)
• GRIP op probleemgedrag
• Geeltjesmeting incidenten meten  
• ABCs-methode