Maar hoe zit het nu? Is het plaatsen van een bedhek bij meneer Pieterse onvrijwillige zorg en moet je het stappenplan van de Wet zorg en dwang volgen?
‘Kijk goed naar meneer Pieterse!'
‘Om vast te stellen of het hier om onvrijwillige zorg gaat is het belangrijk om goed naar de situatie van meneer Pieterse te kijken,’ zegt Irme de Bonth, expert zorg en dwang van Vilans. Wie is hij en wat is voor hem belangrijk? ‘De nieuwe Wet zorg en dwang (Wzd) vraagt om een andere manier van denken: individueel en persoonsgericht.
Zoektocht naar vrijwillige alternatieven
‘Belangrijk is dat onvrijwillige zorg alléén wordt ingezet als laatste redmiddel om ernstig nadeel te voorkomen. Maar ook heel belangrijk is de zoektocht met elkaar naar vrijwillige alternatieven voordat je onvrijwillige zorg gaat inzetten op basis van het stappenplan. Is onderzocht waarom meneer naar huis wil? Wil hij werkelijk naar huis of voelt hij zich niet prettig? Zijn alle medische oorzaken uitgesloten? Waarom valt meneer snel en is hier iets aan te doen? Als je een andere benaderingswijze zou kiezen en even met meneer mee loopt, neemt dan de onrust af? Of is een belmat een minder ingrijpende optie zodat we toezicht hebben als meneer gaat lopen?’
‘Cruciale vragen zijn dan: Wat betekent de zorg voor déze meneer Pieterse? Wat is er aan de hand en is de situatie goed in beeld gebracht? Verzet hij zich tegen deze vorm van zorg? Maar ook: hoe herken je verzet? Soms is dat niet zo eenvoudig.’
Casus-checker
Een handig hulpmiddel om vast te stellen of het stappenplan gevolgd moet worden, is de casus-checker van Vilans. De casus-checker bestaat uit 4 vragen die je voor een praktijksituatie, zoals de situatie van meneer Pieterse, kunt beantwoorden. In deze situatie ziet dat er zo uit:
- Is de Wet zorg en dwang van toepassing? Antwoord: Ja. Meneer Pieterse heeft een vastgestelde psychogeriatrische aandoening (dementie), vastgesteld door een arts. De Wzd is van toepassing op cliënten met een psychogeriatrische aandoening of een verstandelijke beperking.
- Is er sprake van één van de 9 vormen van (onvrijwillige) zorg? Antwoord: Ja. Meneer Pieterse wordt door het plaatsen van bedhekken in zijn bewegingsvrijheid ingeperkt. Dit is één van de 9 categorieën waar sprake kan zijn van onvrijwillige zorg. Maat stel nou dat meneer Pieterse niet meer kan bewegen vanwege zijn aandoening. Dan is er geen sprake van een beperking van de bewegingsvrijheid.
- Is er sprake van verzet bij de cliënt tegen deze maatregel? Antwoord: In deze casus is het antwoord ‘nee’. Meneer Pieterse verzet zich niet tegen de maatregel en ook de cliëntvertegenwoordiger stemt in. Als meneer Pieterse zich op een later moment alsnog verzet, dan is er altijd sprake van onvrijwillige zorg.
- Is de cliënt wilsonbekwaam ter zake? Ook als de cliënt zich níet tegen een maatregel verzet, dan nog zijn er 3 situaties waarbij bij wilsonbekwame cliënten altijd het stappenplan moet worden gevolgd. Dit zijn: insluiting, beperking van de bewegingsvrijheid en het toedienen van gedragsmedicatie buiten de richtlijn. De bedhekken beperken bij meneer Pieters zijn bewegingsvrijheid.
Dus nu is de vraag: ‘Is de cliënt wilsonbekwaam ter zake’. Het gaat er dan om of de cliënt echt weet wat hij in deze concrete situatie beslist én de gevolgen van zijn beslissing kan overzien of bijvoorbeeld overal ‘ja’ op zegt. Een ter zake deskundige beoordeelt de wilsonbekwaamheid.
Als we ervanuit gaan dat bij meneer Pieterse de arts heeft beoordeeld dat deze cliënt ‘wilsonbekwaam ter zake’ is, is het stappenplan van toepassing, ook al verzet de cliënt zich niet en stemt de cliëntvertegenwoordiger in met het plaatsen van bedhekken.
Stappenplan
Zodra uit de casus-checker blijkt dat er sprake is van onvrijwillige zorg óf van een van de drie zorgsituaties bij wilsonbekwame cliënten, dan volg je het stappenplan Wet zorg en dwang.
Dit stappenplan regelt de stappen die de zorgverantwoordelijke zet bij de beoordeling of onvrijwillige zorg noodzakelijk is als laatste redmiddel en of er vrijwillige alternatieven zijn. In het stappenplan staat ook welke deskundigen de zorgverantwoordelijke daarbij betrekt om tot een zorgvuldige multidisciplinaire afweging te komen.
Meneer Pieterse staat centraal in het stappenplan en door zorgvuldig vanuit verschillende disciplines met elkaar te onderzoeken en af te wegen kom je samen tot persoonsgerichte zorg binnen de kaders van de Wet zorg en dwang.