Sociaal isolement bij thuiswonende mensen met dementie

Gepubliceerd op: 01-09-2020

Praktijksituatie

Mijnheer van Zomeren (80 jaar) woont alleen thuis sinds zijn vrouw drie jaar geleden overleden is. Hij heeft een zoon die in het buitenland woont, zijn buurvrouw doet een keer per week de boodschappen voor hem, verder heeft hij geen (professionele) hulp. Er gaan veel dagen voorbij zonder dat hij iemand spreekt en zijn vroegere vrienden zijn overleden of immobiel. Zijn buurvrouw merkt dat hij de laatste tijd behoorlijk vergeetachtig begint te worden.

Wat is sociaal isolement?

Sociaal isolement is het ontbreken van ondersteunende relaties in het persoonlijke leven. Het gaat dan om persoonlijke relaties met familie, vrienden en bekenden waar mensen in geval van nood op terug kunnen vallen. Sociaal isolement is niet hetzelfde als eenzaamheid. Bij eenzaamheid ervaart iemand het gemis van sociale relaties. Het gaat om gevoelens of een mening (subjectief). Het missen van ondersteunende relaties kun je meten. Dit maakt sociaal isolement objectief. Daarbij wordt sociaal isolement niet altijd als onprettig ervaren. 

Er zijn drie soorten sociaal isolement: 

• Dreigend isolement – door omstandigheden of gebeurtenissen dreigt iemand in isolement te raken.
• Situationeel isolement – isolement is ontstaan door een recente omstandigheid of gebeurtenis (bijvoorbeeld ziekte, echtscheiding of overlijden)
• Structureel isolement – er is al langere tijd (jaren) sprake van isolement

Welke vragen kun je stellen?

• Wie helpt met praktische zaken als de huishouding, doktersbezoek, financiën?
• Met wie onderneemt u plezierige activiteiten?
• Welke mensen steunen u?
• Aan wie verleent u zelf steun?
• Met wie heeft u (ondersteunend) contact via sociale media?
• Zijn er mensen bij wie u zich betrokken voelt waar u geen contact meer mee heeft?
• Zijn er problemen als incontinentie, obesitas, handicaps, depressie, dementie?
• Voor wie is het sociaal isolement een probleem?

Waar moet je op letten?

• Probeer uit te vinden of er sprake is van structureel isolement of (dreigend) situationeel isolement.
• Maak een onderscheid tussen sociaal isolement en eenzaamheid.
• Sommige mensen vinden hun sociale isolement geen probleem en waren vroeger ook sociaal geïsoleerd.
• Het doorbreken van structureel sociaal isolement is vaak lastig.
• Betrek de naaste (indien aanwezig/bereikbaar) bij de te kiezen vervolgstappen.

Meten van sociaal isolement

Door te meten weet je als zorgverlener op welk vlak je hulp en ondersteuning kunt bieden aan de cliënt die zich in een sociaal isolement bevindt. Dit kan met behulp van een ecogram of de zelfredzaamheidsmatrix.

• Ecogram maken: de omgeving (hiermee breng je de belangrijke sociale contacten van de cliënt in kaart)
• Zelfredzaamheids-matrix (met dit instrument beoordeel je hoe zelfredzaamheid je cliënt is)

Wat kun je doen bij sociaal isolement?

Bij dreigend isolement

Een dreigend isolement is te voorkomen door netwerkontwikkeling en activering. Bij netwerkontwikkeling kijk je op alle verschillende onderdelen of er mensen zijn in het netwerk die de client samen gaan helpen. Hier bij is het belangrijk te achterhalen wie in het systeem welke taak op zich neemt. Maak hierover duidelijke afspraken en evalueer. 

Activering richt zich op het actief maken van de cliënt door ze te laten deelnemen aan activiteiten of door een ontmoetingsplek te bezoeken. Ontmoetingsmogelijkheden verschillen per wijk of buurt. 

Bij situationeel isolement

Situationeel isolement is te verminderen of op te heffen door netwerkontwikkeling en activering zoals bij een dreigend isolement. Daarnaast kan het vergroten van de zelfstandigheid en het accepteren van situatie deze vorm van isolatie verminderen of opheffen. 

Probeer een van de hulpverleners contact te laten onderhouden wanneer cliënten zorg mijden of buiten de deur houden. Zo kan er stapsgewijs contact worden opgebouwd en langzaam vertrouwen ontstaan. Het is belangrijk dit actief te blijven proberen en niet op te geven. Start bijvoorbeeld met het praten door brievenbus.

Soms zijn er geen andere mogelijkheden meer wanneer het netwerk niet te activeren is of wanneer mensen niet bereid zijn om de stap te zetten. Sommige mensen zijn bijvoorbeeld altijd al graag alleen geweest. Als dit de situatie is dan kan je als hulpverlener alleen nog de situatie accepteren. Hierbij is het dan wel belangrijk dat je als hulp verlener en het professioneel netwerk de situatie blijft monitoren.

Bij structureel isolement

Bij structureel isolement kunnen verbeteringen op verschillende levensterreinen helpen. Je kunt hierbij denken aan een passende woonsituatie, betere zelfzorg, specialistische hulp voor lichamelijke of psychiatrische aandoening(en), dagverzorging of een professioneel vangnet. 

Meer informatie

• Dossier Eenzaamheid op movisie.nl 
• Actieprogramma Een tegen eenzaamheid