Stappenplan Zorg en dwang

Getrapt zorgmodel

De Wet zorg en dwang gaat uit van een getrapt zorgmodel. Als het niet lukt om een vrijwillig alternatief te vinden, moet de zorgorganisatie een stappenplan doorlopen waarbij de situatie goed wordt geanalyseerd en mogelijke alternatieven in een multidisciplinair team worden bekeken. Het stappenplan is erop gericht om

onvrijwillige zorg te voorkomen. In het stappenplan wordt steeds naar alternatieve en minder ingrijpende maatregelen gezocht. Alleen als het écht niet anders kan, wordt er gekozen voor onvrijwillige zorg.De beslissing om onvrijwillige zorg in te zetten moet multidisciplinair genomen worden.

Let op: Het volgen van het stappenplan is pas per 1 januari 2020 verplicht, maar kan je wel nu al helpen om het proces zorgvuldig aan te pakken.

---

Stappenplan voor onvrijwillige zorg

Om een zorgvuldige én multidisciplinaire afweging te maken bij de inzet van onvrijwillige zorg volg je het onderstaande stappenplan. Dit is een samenvatting van het Stappenplan Wet zorg en dwang (pdf, 2018) van VWS. 

Check: is de Wet zorg en dwang van toepassing?

De Wet zorg en dwang (Wzd) is van toepassing op:

• Cliënten met een verstandelijke beperking;
• Cliënten met een gediagnosticeerde psychogeriatrisch aandoening (dementie);
• In april 2019 is nog niet besloten of de wet ook geldt voor cliënten met NAH of Korsakov of Huntington.

Stap 1. Het zorgplan voldoet niet en er is risico op ernstig nadeel - MDO 1.

Kern: onderzoek naar alternatieven

• Bij het eerste Multidisciplinaire overleg (MDO)  bespreek je als zorgverantwoordelijke met je team, een deskundige (behandelend arts of gedragskundige) en de cliënt en/of cliëntvertegenwoordiger, wat er aan de hand is en hoe ernstig het ‘nadeel’ is. Voor wie is dit een probleem en wie ondervindt er nadeel van? Lees meer over ernstig nadeel.
• Analyseer waar dit gedrag vandaan komt. Is er een lichamelijke oorzaak? Dan moet de arts nader onderzoek doen om dit uit te sluiten. Is er geen lichamelijke oorzaak, dan moeten andere oorzaken worden onderzocht: psycho-sociale oorzaken of omgevingsfactoren. Vaak is een gedragsdeskundige of een gespecialiseerd verpleegkundige/verpleegkundig specialist de juiste persoon dit nader te onderzoeken.
• Op basis van de resultaten uit deze onderzoeken, wordt gezocht naar vrijwillige zorg die passend is bij deze cliënt en zijn gedrag. Een evaluatiedatum wordt afgesproken. 

Aanpassen en uitvoeren van het zorgplan

De zorg die met de cliënt(vertegenwoordiger) is afgesproken wordt in het zorgplan opgenomen en de zorg wordt uitgevoerd. Deze zorg is in principe vrijwillig, de cliënt verzet zich niet.

De zorg wordt op de afgesproken datum nabesproken. Er zijn nu twee scenario’s mogelijk:

1. De zorg voldoet, de cliënt vertoont geen probleemgedrag meer, er dreigt geen ernstig nadeel.  De resultaten uit de bespreking worden vastgelegd in het zorgplan en de zorg wordt verleend zoals afgesproken. Het probleem is opgelost met vrijwillige zorg. De evaluatie van de zorg gebeurt in de reguliere zorgplanbesprekingen
2. De vrijwillige zorg voldoet niet, de cliënt vertoont nog steeds onbegrepen gedrag, er dreigt nog steeds ernstig nadeel. Het lijkt nodig om onvrijwillige zorg toe te passen. Dan ga je over naar de volgende stap.

Stap 2: Probleem niet opgelost - MDO 2

Kern: onderzoek de mogelijkheid van onvrijwillige zorg

Bij het tweede MDO wordt een nieuwe discipline bij het gesprek gevraagd. Was tijdens de eerste bespreking een arts aanwezig, dan wordt nu een gedragsdeskundige of verpleegkundig specialist/gespecialiseerde verpleegkundige erbij gevraagd. Zijn er nieuwe inzichten die nog mogelijkheid geven voor vrijwillige zorg? Zo nee, dan kan onvrijwillige zorg overwogen worden. Er is sprake van onvrijwillige zorg als de cliënt zich ertegen verzet. Daarbij zijn een aantal vragen relevant:

• Wat is de minst ingrijpende maatregel voor deze cliënt, die het beste past bij de situatie?
• Wat zijn de negatieve gevolgen van de onvrijwillige zorg? Staat dit in verhouding tot het ernstig nadeel?
• Zijn er minder ingrijpende alternatieve oplossingen?
• Is er voldoende met collega’s en andere disciplines overlegd?
• Is de onvrijwillig zorg effectief?

Vaststellen en toepassen van onvrijwillige zorg

Bij het besluit over de inzet van gedragsmedicatie, beperking van de bewegingsvrijheid en insluiting bij een wilsonbekwame cliënt, dient altijd een arts betrokken te zijn.  Bij de overige vormen van onvrijwillige zorg volstaat een andere discipline dan die van de zorgverantwoordelijke. In het zorgplan wordt nu de onvrijwillige zorg opgenomen. Je noteert:

• Wat de onvrijwillige zorg inhoudt;
• Hoe vaak, wanneer, hoe lang, door wie;
• Voor welke periode dit wordt toegepast;
• Wanneer wordt geëvalueerd;
• Hoe de onvrijwillige zorg wordt afgebouwd;
• Een Wzd-arts beoordeelt het zorgplan en laat dit zo nodig aanpassen.

De intentie in deze stap is om de onvrijwillige zorg binnen 3 maanden af te bouwen.

Stap 3. Inroepen van extern advies: MDO 3

Lukt het niet om de onvrijwillige zorg binnen 3 maanden af te bouwen? Dan wordt een externe niet bij de zorg betrokken deskundige geraadpleegd, bijvoorbeeld een consulent van het CCE (Centrum voor consultatie en expertise) of een deskundige van een andere zorgorganisatie. Er wordt een uitgebreid deskundigenoverleg gepland. Als blijkt dat ook na het deskundigenoverleg onvrijwillige zorg noodzakelijk blijkt, kan dit in het zorgplan worden opgenomen en uitgevoerd.

Lukt het opnieuw niet om na maximaal 3 maanden de onvrijwillige zorg af te bouwen, dan kan deze periode na evaluatie eenmalig worden verlengd. Als het niet mogelijk blijkt om de onvrijwillige zorg af te bouwen, dan wordt het toepassen van de onvrijwillige zorg steeds 6 maanden verlengd. In het reguliere zorgplanoverleg wordt dit elke 6 maanden geëvalueerd. Onvrijwillige zorg wordt geregistreerd. Het overzicht wordt twee keer per jaar aan de IGJ gestuurd, voorzien van een analyse van een bestuurder en met een handtekening.

Strip bij stappenplan Zorg en dwang

Deze strip illustreert de verschillende stappen in het besluitvormingsproces rond het toepassen van vrijheidsbeperkende maatregelen. De strip vertelt het verhaal van meneer Pietersen die 's avonds steeds vaker over de gang dwaalt. Om zijn gedrag te beïnvloeden wordt onder andere psychfarmaca toegediend. Met alle gevolgen van dien. De verschillende multidisciplinaire overleggen hebben een oplopende betrokkenheid van expertise. Als zorgverlener kun je de strip gebruiken om te kijken of je binnen je werk ook deze stappen zet.

• Download en print Strip zorg en dwang (pdf)
• Werkvorm voor het team: strip zorg en dwang (pdf)