Wijziging van medicatie in een geïndividualiseerd geneesmiddeldistributiesysteem, zoals de medicatierol, is de verantwoordelijkheid van apotheker. De apotheker wijzigt medicatie in het systeem alleen als er een voorschrift is van de arts. Wijziging brengt altijd een bepaald risico met zich mee. Daarom moeten apotheker en arts afstemmen of wijziging kan wachten tot de volgende uitgifte van geneesmiddelen in het geïndividualiseerd geneesmiddeldistributiesysteem. Tussentijds wijzigen is dus alleen aan de orde als de wijziging niet kan wachten tot de volgende uitgifte.
Tussentijdse wijziging
Als de cliënt met de medicatie naar de apotheek kan komen, dan is een tussentijdse wijziging geen praktisch probleem. In de apotheek wordt de medicatie gewijzigd conform de KNMP-richtlijn over geneesmiddelen in een geïndividualiseerd geneesmiddeldistributiesysteem. Als de cliënt niet met de medicatie naar de apotheek kan komen of de cliënt verblijft in een zorginstelling, wordt het lastiger.
Openknippen
Meestal worden medicijnen multi-dose verpakt in een medicijnrol en wekelijks geleverd. Alle geneesmiddelen zijn dan per toedienmoment in één zakje verpakt. Andere mogelijkheden zijn unit-dose (een geneesmiddel per zakje) of combi-dose (alleen gelijke geneesmiddelen per toedienmoment in een zakje).
Bij een tussentijdse wijziging in de medicatie, moeten de zakjes handmatig worden opengeknipt en de tabletten worden geïdentificeerd. Dit is een farmaceutische handeling en daarom is dit de taak en verantwoordelijkheid van de apotheek. In de praktijk kan dit lastig zijn, want dan moet de apotheker de medicatierollen ter plekke wijzigen.
Als zorgmedewerker wijzigingen doorvoeren is risicovol, ook al lijkt het misschien een simpele handeling. Wijzigingen doorvoeren hoort niet tot de bevoegdheid en verantwoordelijkheid van de zorgmedewerkers en moet daarom beperkt worden tot uitzonderingssituaties. De uitzondering moet niet de regel worden. Daarom is het belangrijk wijzigingen zoveel mogelijk te voorkómen.
Afspraken tussen apotheker en zorginstelling
Hoe kunnen we deze gang van zaken verbeteren? In het kader van het project ‘Veilige principes verder in de praktijk’ ontwikkelde het Wilhelmina Ziekenhuis in Assen samen met Interzorg Noord-Nederland (een organisatie met 9 verpleeg-en verzorgingshuizen) een model met 6 stappen. Het model is ontwikkeld voor de intramurale situatie, maar ook bruikbaar voor de thuissituatie (met name stap 1 en stap 6). Het model is vooral gericht op het verbeteren van afspraken en afstemming tussen apothekers en zorgverleners. Uitgangspunt is er voor te zorgen dat tussentijdse wijzigingen niet voorkomen. En als het in een uitzonderingssituatie toch moet, -en de apotheek kan de tussentijdse wijziging niet doen-, dan moet de zorginstelling het zo organiseren dat de zorgmedewerker dit op een veilige manier kan doen. Daarvoor moet iedere zorg organisatie, op basis van afspraken met de apotheek, passend in de eigen situatie, een protocol opstellen. Verder kan een tool hierbij handig zijn (zie stap 6).
Het model
Stap 1: Afspraken
De apotheek en de zorginstelling hebben taken en verantwoordelijkheden vastgelegd in een overeenkomst. Het is wenselijk om medicatiewijzigingen zoveel mogelijk per volgende medicijnrol te laten ingaan.
Stap 2: Afstemmen
Stem de draai- en afleverdag van de medicijnrol en de artsenvisite op elkaar af en evalueer dat jaarlijks.
Stap 3: Kenmerken
Breng de kenmerken van de afdelingen in kaart: revalidatie- en crisisafdelingen hebben vaak meer te maken met tussentijdse wijzigingen.
Stap 4: Stopopdrachten
Breng in kaart het aantal stopopdrachten voor de medicatierol, die zijn bewerkelijker dan startopdrachten. Een startopdracht kan ingaan naast de medicijnrol.
Stap 5: Omzetting
Zet de afdeling om naar de meest optimale distributiewijze. Let daarbij op doelgroep, kosten, aantal leveringen, vorm van de levering (bijv. multi- of unit-dose).
Stap 6: Wijziging
Voor uitzonderingsituaties, als een wijziging niet kan door de apotheek en de wijziging wél direct doorgevoerd moet worden, beschikt de zorginstelling over een protocol voor wijziging van de medicatierol. Wat het veiliger maakt is als medewerkers een hulpmiddel hebben om tabletten te kunnen identificeren (Interzorg heeft bijvoorbeeld een tool om medicatie te identificeren; en de apotheek van het Wilhelmina Ziekenhuis Assen heeft een overzicht van alle tabletten op de site).
Lees meer over dit model in het artikel: ‘Goede afspraken zijn basis voor veilig wijzigen in medicatierol’, Pharm Weekblad, 4 augustus 2017, 152, p.31-32.