Hoe wordt iemand besmet?
Hoe wordt het coronavirus overgedragen?
Het coronavirus wordt overgedragen door hoesten en niezen. ‘Tot nu toe lijkt de overdracht van het virus door iemand zonder deze klachten een zeer beperkte rol te spelen’, schrijft het RIVM. Maar let op: er staat hier niet dat het geen enkele rol speelt. Het virus gaat van de een naar de ander door te hoesten of te niezen. Hoe zieker iemand is, hoe meer virus hij kan verspreiden. Via kleine druppeltjes komt het virus zo in de lucht. Als andere mensen die druppeltjes inademen of bijvoorbeeld via de handen in de mond, neus of ogen krijgen, kunnen zij besmet raken met het virus.
Jaap van Dissel van het RIVM legt in dit filmpje (4 min.) uit hoe het coronavirus zich verspreidt.
Wanneer en hoe lang is iemand besmettelijk?
Mensen die het virus oplopen, kunnen al één of twee dagen voordat ze klachten krijgen besmettelijk zijn. In de eerste 8 dagen van de klachten lijken mensen het meest besmettelijk. Als je weer beter bent en als je 24 uur lang geen gezondheidsklachten hebt gehad, dan kun je anderen niet meer besmetten.
Kunnen mensen het coronavirus overdragen voordat ze klachten hebben?
Ja. Ook voordat je ziek wordt, kan je het virus al bij je dragen. Één tot twee dagen voordat je klachten krijgt, kun je al besmettelijk zijn. Juist vlak voordat je klachten krijgt, draag je veel virusdeeltjes bij je. Maar hoe meer klachten je hebt, bijvoorbeeld bij hoesten en/of niezen, hoe meer virus je zult verspreiden (Bron: RIVM).
Preventief gebruik mondkapje
Dit is de belangrijkste reden waarom in de zorg het preventief dragen van mondkapjes geadviseerd wordt. Juist omdat zowel zorgmedewerkers als bewoners het coronavirus kunnen verspreiden nog voordat ze klachten hebben.
Daarnaast zijn sommige mensen wel geïnfecteerd met het virus maar hebben geen klachten. Hoe vaak dit voorkomt is onduidelijk. Uit één studie uit de eerste golf blijkt dat naar schatting bij 1 op de 6 besmettingen dit het geval is. Het komt vaker voor bij kinderen dan bij volwassenen.
Waarom 1,5 meter afstand bewaren?
Vast staat dat druppeltjes die bij hoesten, niezen en praten ontstaan een belangrijke rol spelen bij de verspreiding van het coronavirus. Bij hoesten, niezen en praten komen ‘grote’ druppels vrij. In deze grote druppels zit gemiddeld veel meer virus dan in kleine druppeltjes. Deze grote druppels vallen ook relatief snel op de grond. Als we 1,5 meter afstand van elkaar bewaren, voorkomen we dat we deze grote druppeltjes van anderen opvangen. Het blijft dus belangrijk om deze 1,5 meter afstand te houden.
Hoe lang kan het virus overleven op handen en op oppervlakten?
Het virus is best hardnekkig. Het virus kan in een druppel slijm op de huid negen uur overleven en nog cellen besmetten. Op gladde oppervlakten zoals plastic, roestvrij staal en glas overleefde het bijna drie dagen. In het donker, zonder uvb-licht, overleeft het virus langer. En ook bij lage temperaturen overleeft het langer. Het virus werd wel binnen vijftien seconden volledig geïnactiveerd met handalcohol (Bron: NRC en Domusmedica.be).
Daarom is handen wassen en oppervlakten schoonmaken zo belangrijk. Denk daarbij vooral aan deurklinken, trapleuningen, lichtknopjes, hulpmiddelen zoals een tillift, maar ook aan telefoons of computers.
Kan corona zich via urine, ontlasting of het toilet verspreiden?
Het virus kan aanwezig zijn in ontlasting of urine. Het is nog niet bekend of het virus dat gevonden wordt in de ontlasting nog andere mensen kan besmetten. Daar is meer onderzoek voor nodig.
Sluit deksel van het toilet
Wel is het belangrijk om de hygiënemaatregelen op te volgen. Want het doortrekken van een toilet kan mogelijk ook een verspreider zijn van een ziekteverwekker. Als er wordt doorgetrokken ontstaan er door de stevige waterstromen in de pot hele fijne druppeltjes waarin micro-organismen zoals virussen kunnen zitten. Deze fijne druppeltjes kunnen in de lucht blijven zweven en zo ingeademd worden of een oppervlakte besmetten. Of dit ook het geval is bij het coronavirus is nog onduidelijk. Maar het sluiten van de deksel bij het doortrekken van het toilet kan een groot deel van de verspreiding van deze druppel-wolken voorkomen. Dus:
- Frequent handen wassen, zeker voor en na toiletbezoek!
- Regelmatig de toiletruimte grondig schoonmaken.
- Het toilet doorspoelen met de klep naar beneden, om verspreiding via heel kleine waterdruppeltjes te voorkomen.
- Toiletten goed ventileren, deuren open laten staan.
Voor de volledigheid: Het RIVM schrijft: ‘Het virus kan wel aanwezig zijn in ontlasting of urine, maar er is geen bewijs voor besmetting via een toilet’. Tegelijk sluit het RIVM deze besmettingsroute ook niet uit.
Welke rol spelen aerosolen bij de verspreiding van corona?
Naast bovengenoemde grote druppels, bestaan er ook kleine druppeltjes ofwel aerosolen. Het RIVM omschrijft aerosolen als: een wolk van grote druppels, kleine druppels en druppelkernen die door de lucht zweven. De kleine druppels en druppelkernen kunnen een grotere afstand afleggen en met name druppelkernen blijven langer in de lucht hangen.
Zoals je van een grote afstand kunt ruiken als er iemand rookt, zo verspreiden deze kleinere druppeltjes zich ook over een grotere afstand. Het RIVM meldt: het is op dit moment niet duidelijk of de kleine druppels (aerosolen) die in de lucht blijven hangen een rol spelen bij de verspreiding van het virus. Mochten ze een rol spelen in de verspreiding, dan is dit een minder belangrijke verspreidingsroute dan van de grotere druppels.
Vermindert ventilatie de hoeveelheid fijne druppeltjes in de lucht?
Amsterdamse onderzoekers toonden aan dat ventilatie het aantal fijne druppels in de lucht snel vermindert. In hun experiment halveerde het aantal in de best geventileerde kamer in dertig seconden. In minder geventileerde kamers duurde dit één tot vier minuten. Ook hoogleraar civiele technieken aan de TU Eindhoven Bart Blocken onderstreept het belang van ventilatie. Volgens hem zou slechte ventilatie mogelijk de vele besmettingen in verpleeghuizen en bij zangkoren kunnen verklaren. Ventilatie zorgt ervoor dat de kleine druppeltjes niet op bepaalde plekken blijven hangen of ophopen. Dus: zorg voor extra frisse lucht door het openen van ramen en/of deuren.
Hoe ontstaan fijne vochtdruppeltjes?
Fijne vochtdruppeltjes ontstaan bij specifieke medische handelingen, zoals bij het inbrengen van een beademingsbuis in de luchtpijp van een patiënt. Dan ontstaan er grote hoeveelheden. Maar ze ontstaan ook - in veel kleinere hoeveelheden - bijvoorbeeld bij spreken, schreeuwen, zingen en het bespelen van blaasinstrumenten. Hoe luider iemand spreekt, hoe meer fijne druppeltjes er worden verspreid.
Kan ik bij hitte een (zwenk)ventilator of mobiele airco gebruiken?
Het RIVM adviseert: 'Vermijd in gemeenschappelijke ruimtes zo veel mogelijk het gebruik van (zwenk) ventilatoren en mobiele airco's. In woningen (thuis/gezinssituatie) of ruimtes waar 1 persoon werkt of verblijft kunnen (zwenk)ventilatoren en mobiele airco’s wel worden gebruikt'. De reden is dat deze systemen mogelijk het coronavirus kunnen verspreiden.
Dit geldt eigenlijk voor alle systemen die lucht in één gemeenschappelijke ruimte recirculeren, en waarbij de lucht niet ververst wordt. De lucht in de ruimte wordt aangezogen en – al dan niet na gekoeld te zijn – weer in dezelfde ruimte gebracht. Hierbij is verspreiding van zowel druppels als eventuele aerosolen verder dan 1,5 meter niet uit te sluiten, hoewel bewijs daarvoor nog ontbreekt. Dit is vooral in ruimtes waar onvoldoende luchtverversing (ventilatie) plaatsvindt. Uit voorzorg wordt geadviseerd om recirculatie binnen één ruimte waar meerdere personen gedurende langere tijd bij elkaar zijn zo veel mogelijk te vermijden en de lucht voldoende te verversen. Dus liefst: ramen open!
Bron: Richtlijn Ventilatie en COVID-19 (28 juli 2020) van het RIVM en vragen en antwoorden over hitte en corona op de website van het RIVM.
Wanneer loop je het meeste gevaar?
Is het coronavirus alleen gevaarlijk voor ouderen?
Nee, iedereen kan ziek worden van het coronavirus. De kans op ernstig ziek worden en overlijden aan COVID-19 is wel vele malen kleiner in jongere leeftijdscategorieën. Over het algemeen worden ouderen, mensen met een kwetsbare gezondheid en onderliggend lijden, ernstiger ziek van corona of komen te overlijden. De sterftecijfers van het RIVM laten zien dat 90 procent van de mensen die overleden aan COVID-19 boven de 70 jaar is, waarvan 55% man en 45% vrouw. Zeker de helft van het aantal mensen dat in de eerste golf is overleden aan de gevolgen van het coronavirus, had onderliggende aandoeningen.
Wie loopt er veel risico om erg ziek te worden door het coronavirus?
Het RIVM noemt de volgende risicogroepen:
Volwassenen ouder dan 18 jaar met:
- chronische luchtweg- of longproblemen, onder behandeling van een longarts
- een chronische hartziekte die daardoor in aanmerking komen voor een griepprik
- een ernstige nierziekte waarvoor bijvoorbeeld dialyse nodig is
- diabetes, die slecht ingesteld zijn en/of met complicaties
- hiv (dit geldt niet voor iedereen met hiv, vraag dit aan je eigen arts)
- minder afweer, bijvoorbeeld door medicijnen of een ziekte
- een ernstige leverziekte
- zeer ernstig overgewicht
Kan ik als zorgmedewerker met een chronische aandoening aan het werk blijven?
Het RIVM heeft een advies over de inzet van ‘kwetsbare zorgmedewerkers’. Het gaat om zorgmedewerkers die tot de risicogroep horen om erg ziek te worden van het coronavirus. Als de werknemer in contact kan komen met risicovolle situaties, is de werkgever verplicht hier iets aan te doen.
Het uitgangspunt is dat zo lang er consequent en volgens de bestaande richtlijnen/procedures van de instelling of organisatie wordt gewerkt (naast de richtlijnen van het RIVM en eventueel de GGD) en oncontroleerbare situaties worden vermeden, ook een kwetsbare werknemer in principe zijn eigen werk kan blijven doen. Al dan niet in combinatie met aanvullende maatregelen, zoals persoonlijke beschermingsmiddelen en/of fysieke barrières.
In het advies staat ook: ‘Er zijn situaties denkbaar waarin het werk wél een verhoogd gezondheidsrisico oplevert en extra bescherming redelijkerwijs of in praktische zin niet te realiseren is. In die gevallen verplicht de wet de werkgever om, na een goede risico-inschatting, werknemers met verhoogde kwetsbaarheid vrij te stellen van de desbetreffende werkzaamheden en (tijdelijk) vervangend werk aan te bieden.’
Verdere ontwikkeling
Heeft de zomer een positief effect op het coronavirus?
Veel verkoudheids- en griepvirussen hebben een seizoensritme. De griep heerst in de winter en verdwijnt in het voorjaar. Dit seizoenspatroon is echter pas ontstaan toen een groot deel van de bevolking een zekere immuniteit had tegen deze virussen. Bij het coronavirus is het anders. Ook in warme landen raast het rond. Zowel een hogere temperatuur als meer UV-straling bleken in de Chinese steden geen invloed te hebben op de snelheid waarmee het virus zich verspreidde. En ook werd er geen verband gevonden tussen de luchtvochtigheid en de verspreiding van het virus. Naast vaccineren blijven maatregelen, zoals handen wassen en afstand houden belangrijke manieren om het virus (en eventuele nieuwe varianten) een halt toe te roepen. Het voordeel van de zomer is wel dat we wat vaker naar buiten gaan, minder dicht op elkaar zitten, en meer ventileren (raam open als het kan), waardoor griep en verkoudheid, en mogelijk ook corona, zich minder verspreiden.
Wat is groepsimmuniteit?
In maart 2020 werd er korte tijd gesproken over ‘groepsimmuniteit’. Wie het coronavirus heeft gehad, zou daarna immuun zijn voor dit virus. Dat betekent dat deze persoon niet meer ziek kan worden van dit virus. Hoe meer mensen immuun, hoe minder het virus kans heeft om zich te verspreiden. Daarmee wordt de kans ook kleiner dat het virus kwetsbare personen bereikt. Met groepsimmuniteit bouw je als het ware een beschermende muur om kwetsbare personen. Het is overigens nog niet duidelijk hoe lang de immuniteit van mensen die het coronavirus gehad hebben in stand blijft. Inmiddels zijn een aantal gevallen bekend waar mensen voor een tweede keer besmet zijn geraakt. Het RIVM ziet daarom inmiddels als enige oplossing voor de toekomst: vaccineren tegen corona.
Wat betekent de Britse variant voor Nederland?
Er zijn allerlei varianten van SARS-CoV-2, het virus dat COVID-19 veroorzaakt. Eind 2020 ontdekten Britse onderzoekers een variant van het coronavirus die veel besmettelijker is dan de andere varianten van het virus die we al kenden. Het reproductiegetal (R-getal) van de Britse variant is naar schatting 30 tot 50 procent hoger dan het oorspronkelijke virus. Dat betekent dus dat deze variant 30 tot 50 procent meer mensen besmet. Mensen worden niet zieker van de Britse variant. Het grote gevaar is dat er meer mensen ziek worden door deze variant. Hierdoor komen meer mensen in het ziekenhuis terecht, waardoor de druk op de zorg groeit. Er zullen ook meer mensen overlijden.